Juliusz Stanisław Zweibaum
Urodzony 1 V 1887 w Warszawie. Studia przyrodnicze na uniwersytetach w Liège i Bolonii, doktorat tamże (1913). Staż naukowy na uniwersytecie w Lyonie (1923). Starszy asystent uniwersytetu w Modenie (1913–1914), później na UW (1916), habilitacja tamże (1927). Kierownik Katedry Histologii i Embriologii UW (1945–1958), od 1950 w strukturach Akademii Medycznej. Profesor UW (1947). Wykłady z cytologii w Towarzystwie Kursów Naukowych, a także z histologii porównawczej, cytologii i embriologii dla studentów UW.
Histolog; zainicjował w Polsce badania tkanek w hodowlach in vitro; prace dotyczące rozmnażania się pierwotniaków, przyżyciowego barwienia komórek.
Współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Anatomicznego (1923, reaktywowane 1947).
Członek m.in. TNW (1946), PAN (1952), Society of Experimental Cytology w Cambridge i Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie.
Członek redakcji „Archiv für experimentale Zellforschung”, redaktor naczelny „Folia Morphologica” (1950–1957).
Zmarł 6 V 1959 w Warszawie.
Histologia porównawcza, Warszawa 1926; Histologia ogólna, Warszawa 1946; Histologia szczegółowa, Warszawa 1947.
S. Feliksiak, Słownik biologów polskich, Warszawa 1987, s. 608–609; A. Śródka, Uczeni Polscy XIX i XX wieku, t. IV, Warszawa 1994, s. 624–625.
Juliusz Zweibaum to postać o niemałych zasługach dla rozwoju polskiej i warszawskiej histologii. Po zawierusze wojennej, która drastycznie uszczupliła kadrę naukową, zniszczyła struktury organizacyjne i obróciła w niwecz wyposażenie Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, stał się jednym z organizatorów tej placówki. Udało mu się stworzyć wokół siebie zespół naukowców, odtworzyć Zakład Histologii, wprowadzić nowoczesne metody histochemiczne oraz napisać nowoczesny, jakże potrzebny w pierwszych powojennych latach podręcznik z tego przedmiotu.
Urodził się 1 maja 1887 roku w Warszawie, w żydowskiej rodzinie Stanisława Zweibauma i Szarloty Szyfer. Ojciec był księgarzem. Po ukończeniu Gimnazjum Praskiego (obecnie jest to Gimnazjum i Liceum im. Króla Władysława IV) odbył studia przyrodnicze na Uniwersytecie w Liège u prof. Edouarda Van Benedena, odkrywcy zjawiska mejozy. Kształcił się także na Uniwersytecie Bolońskim, gdzie doktoryzował się w 1913 roku, przedkładając pracę La conjugaison et la différenciation sexuélle chez les Infusoires. W pracy tej dokonał zróżnicowania płciowego orzęsków i opisał mechanizm rozmnażania przez koniugację. W 1923 roku odbył staż naukowy na Uniwersytecie w Lyonie. W latach 1913–1914 pracował na stanowisku starszego asystenta Uniwersytetu w Modenie.
W 1916 roku Zweibaum rozpoczął pracę jako starszy asystent Uniwersytetu Warszawskiego i związał z tą uczelnią całą swą późniejszą pracę naukową. Habilitował się z histologii i embriologii w 1927 roku, opisując analizę histochemiczną nabłonka rzęskowego żyjącego w warunkach in vitro. W 1945 roku został Kierownikiem Katedry Histologii i Embriologii UW i piastował to stanowisko do 1958 roku (od 1950 w strukturach Akademii Medycznej). W 1947 roku mianowano go profesorem nadzwyczajnym, a w 1954 roku nastąpiło uzwyczajnienie jego profesury.
W badaniach naukowych Zweibaum interesował się głównie cytofizjologią, podstawami hodowli tkanek, technikami mikroskopowymi oraz metodami barwienia tkanek. Zawdzięczamy mu wprowadzenie do Polski pozaustrojowej hodowli tkanek, prace nad metodami udoskonalania tejże hodowli oraz istotne dla onkologii badania porównawcze komórek zdrowych i nowotworowych w kontekście wpływu hormonalnego na ich rozwój. W latach 20. XX wieku utworzył w Zakładzie Histologii pierwszą w Polsce i jedną z większych w Europie hodowlę tkanek nowotworowych. Był cenionym dydaktykiem. Prowadził wykłady z cytologii w Towarzystwie Kursów Naukowych, a także z histologii porównawczej, cytologii i embriologii dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii Medycznej i Akademii Stomatologicznej. Był autorem podręczników do histologii: Histologia porównawcza (1926), Histologia ogólna (1946) oraz Histologia szczegółowa (1947). Był ponadto współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Anatomicznego w 1923 roku, reaktywowanego ponownie po wojnie w 1947 roku.
Janusz Zweibaum od młodości angażował się w działalność patriotyczną. Uczestniczył w strajku szkolnym w 1905 roku, był żołnierzem Wojska Polskiego w czasie wojny polsko-bolszewickiej i brał udział w kampanii wrześniowej 1939 roku. Uwięziono go na Pawiaku (1939–1940), a następnie umieszczono w getcie warszawskim, skąd na jesieni 1942 roku udało mu się uciec.
W getcie, w szczególnych warunkach terroru, wraz z Ludwikiem Hirszfeldem zorganizował Kurs Przysposobienia Sanitarnego do Walki z Epidemiami, obejmujący de facto zakres materiału dwóch pierwszych lat studiów medycznych. Współpracował także z oddziałem sanitarnym Związku Towarzystwa Opieki nad Dziećmi i Sierotami Żydowskimi „Centos”, prowadził akcje uzupełniania braków witaminowych, a po wojnie opublikował wyniki badań wpływu witamin na organizm człowieka. Po opuszczeniu getta towarzysz jego więziennej niedoli, ks. prałat Stanisław Mystkowski, pomógł mu się ukryć, zatrudniając go w kuchni archikatedry warszawskiej.
Profesor Juliusz Zweibaum był członkiem Redakcji „Archiv für experimentale Zellforschung” oraz w latach 1950–1957 – redaktorem naczelnym czasopisma „Folia Morphologica”. Był członkiem korespondentem (1946) i członkiem zwyczajnym (1948) Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk (1952), członkiem Society of Experimental Cytology w Cambridge i członkiem istniejącego od 1922 roku Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Interesował się malarstwem i muzyką.
Profesor pozostawił grono niezwykłych uczniów. Wśród nich można wymienić m.in. wybitnego przedstawiciela polskiej histologii, prof. Kazimierza Ostrowskiego, wieloletniego dyrektora Instytutu Biostruktury oraz kierownika Zakładu Histologii i Embriologii AM w Warszawie, histologa prof. Stanisława Moskalewskiego, który jako pierwszy na świecie w 1965 roku wyizolował wyspy z trzustki świnki morskiej, oraz prof. Janusza Komendera, specjalistę w zakresie transplantacji i konserwacji tkanek, byłego Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.
Juliusz i Eugenia z Szenwiców Zweibaumowie mieli syna – Kazimierza Zakrzewskiego, profesora biochemii, pracownika Instytutu Badań Jądrowych w Świerku koło Warszawy. Zięciem Juliusza Zweibauma był Stefan Ehrenkreutz, wybitny historyk prawa polskiego, profesor i rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
Juliusz Zweibaum cierpiał na chorobę Parkinsona i jaskrę. Zmarł po długiej chorobie 6 maja 1959 roku. Pochowany jest na Powązkach Wojskowych.
Wybrana literatura
Feliksiak St., Słownik biologów polskich, Warszawa 1987, s. 608–609.
„Folia Morphologica” 1959, s. 385–389.
Materiały ze strony Katedry i Zakładu Histologii i Embriologii WUM www.histologia.wum.edu.pl/sites/histologia.wum.edu.pl/files/Zaklad/1M15-Katedra-i-Zaklad-Histologii-i-Embriologii.pdf (dostęp: 20.04.2015)
Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 1946, t. XXXIX, s. 83–85.
Śródka A., Uczeni Polscy XIX i XX wieku, t. IV, Warszawa 1994, s. 624–625.