Wincenty Lesław Wiśniewski
Urodzony 14 IX 1904 w Dobromilu. Studia na UW. Asystent w Zakładzie Zoologii i Anatomii Porównawczej Zwierząt Domowych na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej (od 1927). Doktorat na UW (1931). Wyprawy badawcze do Jugosławii (1931) na Polesie (1933). Asystent, a następnie docent w Zakładzie Zoologii Systematycznej i Morfologicznej UW (1934–1937). Profesor UW (1948). Kierownik Zakładu Zoologii Ogólnej (od 1948), następnie Katedry Biologii (od 1952). Współorganizator i pierwszy dziekan Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UW (1951–1953). Pracownik Zakładu Parazytologii PAN.
Zoolog, parazytolog, zajmował się systematyką bezkręgowców. Badania nad pasożytującymi w ciałach zwierząt tasiemcami i przywrami. Opracowanie systematyki przywr z rodziny Coitocaecidae. Szeroko zakrojone badania nad fauną pasożytniczą jezior północno-wschodniej Polski.
Członek TNW (1947). Współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Parazytologicznego.
Zmarł 28 VIII 1958 w Węgorzewie.
Das Genus Archigetes R. Leuck. Eine Studie zur Anatomie, Histogenese, Systematik und Biologie, Warszawa 1930; Badania doświadczalne nad rozwojem Parafasciolopsis fasciolaemorpha Ejsm., Warszawa 1936; Pasożyty człowieka i ich szkodliwe działanie, Warszawa 1956.
K. Niewiadomska, T. Sulgostowska. Prof. dr Wincenty L. Wiśniewski – sylwetka i działalność naukowa, „Wiadomości Parazytologiczne” 2008, nr 54 (4).
Profesor Wincenty Wiśniewski, uczeń wybitnego polskiego parazytologa i profesora Uniwersytetu Warszawskiego Konstantego Janickiego, był jego godnym kontynuatorem. Miał, podobnie jak Janicki, szerokie zainteresowania humanistyczne, a jednocześnie znany w świecie dorobek z zakresu parazytologii. Był uznawany za jednego z najwybitniejszych znawców biologii przywr i tasiemców, pasożytniczych robaków o skomplikowanym cyklu życiowym. Niestety, najlepszy, twórczy okres jego życia przypadł na czas wojny i powojennej odbudowy, w którą całym sercem się angażował, a powrót do intensywnej pracy naukowej przerwała mu przedwczesna śmierć.
Urodził się 14 września 1904 roku w Dobromilu w Galicji, w dawnym województwie lwowskim (obecnie na Ukrainie). Jego ojciec, Karol Wiśniewski, był sędzią w Dobromilu, mieście wówczas powiatowym. Młody Wincenty Wiśniewski ukończył gimnazjum Jordana we Lwowie, po czym udał się do Warszawy, gdzie w latach 1923–1927 studiował zoologię na Uniwersytecie Warszawskim. Specjalizował się pod kierunkiem Konstantego Janickiego, wówczas znanego już w świecie uczonego. Po ukończeniu studiów, w 1927 roku został zatrudniony jako asystent przy katedrze zoologii i anatomii porównawczej zwierząt domowych na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej u prof. Benedykta Fulińskiego. Utrzymywał jednak dalej kontakt z prof. Janickim i pod jego kierunkiem pracował nad rozprawą doktorską, wykorzystując w tym celu nawet czas służby wojskowej (1929/1930). Rozprawę tę, której tematem była morfologia i cykl życiowy jednoczłonowych tasiemców z rodzaju Archigetes, obronił w 1931 roku na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, otrzymując tytuł doktora filozofii. Dzięki stypendium, które przyznał mu Fundusz Kultury Narodowej, kontynuował pracę nad fauną pasożytniczą, zbierając materiał badawczy tasiemców w Jugosławii (1931) i na Polesiu (1933).
Dalszy ciąg swojej działalności naukowej związał z Uniwersytetem Warszawskim, kontynuując kierunek badań parazytologicznych zmarłego w 1932 roku Konstantego Janickiego. Najpierw, w latach 1934–1937, był starszym asystentem prof. Wacława Roszkowskiego w Zakładzie Zoologii Systematycznej i Morfologicznej, później habilitował się i do wybuchu wojny był tu docentem zoologii, wykładającym parazytologię dla studentów Wydziału Weterynaryjnego.
Walczył w kampanii wrześniowej pod dowództwem gen. Kleeberga. Po bitwie pod Kockiem został wzięty do niewoli, ale udało mu się zbiec. Wkrótce potem, przy przekraczaniu granicy węgierskiej w drodze do wojska polskiego we Francji, został przez służby radzieckie zatrzymany i zesłany do obozu w Archangielsku. Zwolniony, dostał się do Armii gen. Andersa, i wraz z nią odbył szlak bojowy przez Persję, Irak, Palestynę, Egipt i Włochy do Anglii. Mimo propozycji pracy na tamtejszych uniwersytetach, bezpośrednio po demobilizacji powrócił w 1947 roku do Polski.
Po powrocie do kraju podjął na Uniwersytecie Warszawskim wykłady z parazytologii i systematyki bezkręgowców, później z zoologii ogólnej. Od 1948 roku kierował Zakładem Zoologii Ogólnej, a od 1952 – nową Katedrą Biologii i wyodrębnionym w niej Zakładem Parazytologii. W latach 1951–1953 organizował nowy Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UW i był jego pierwszym dziekanem.
Równolegle z etatem na Uniwersytecie, pracował (od 1953 roku) w Zakładzie Parazytologii PAN. Był członkiem i sekretarzem Komitetu Parazytologii PAN. Należał do grona założycieli Polskiego Towarzystwa Parazytologicznego. Wybrany członkiem korespondentem (1947) i zwyczajnym (1948) Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, w latach 1951–1952 pełnił funkcję sekretarza Wydziału IV TNW. Od 1952 roku kierował, jako przewodniczący, Oddziałem Warszawskim Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, organizując liczne w tym okresie konferencje, sesje, odczyty i spotkania gromadzące wielu uczestników z całego kraju. Stworzył specjalne wydawnictwo „Zeszyty problemowe »Kosmosu«”, które zamieszczało materiały z tych spotkań. Brał udział w konferencjach mających na celu propagowanie tzw. nowej biologii i twórczego darwinizmu, m.in. w Kuźnicach (1950/1951), Dziwnowie (1952) i Kortowie (1953). Przewodniczył Oddziałowi Warszawskiemu Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, działał także w Zarządzie Głównym Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
Wiśniewski zmarł nagle w czasie badań terenowych nad jeziorem Święcajty na pojezierzu Mazurskim 28 sierpnia 1958 roku. Pochowany został na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach. We wspomnieniach tych, którzy go znali, pozostał człowiekiem oddanym nauce, niezwykle dokładnym i systematycznym, a przy tym życzliwym i pomocnym, co uwidoczniało się szczególnie w czasie organizowanych przez niego zespołowych badań terenowych.
Jak już wspomniano wyżej, Wiśniewskiego uznać należy za godnego następcę jego mistrza, prof. Janickiego, w zakresie znajomości pasożytujących w ciele różnych zwierząt tasiemców i przywr. Tak jak Janicki, Wiśniewski stawiał sobie za cel wyjaśnianie skomplikowanych cykli życiowych tych zwierząt, żyjących po kolei w różnych żywicielach i tworzących w nich różne formy morfologiczne, a także analizowanie związanych z tym zmian struktur tkankowych. Duże znaczenie naukowe miała rozprawa doktorska Wiśniewskiego, cytowana do dziś w większych podręcznikach parazytologii, Das Genus Archigetes R. Leuck. Eine Studie zur Anatomie, Histogenese, Systematik und Biologie (1930). W tej obszernej monografii Wiśniewski przedstawił szczegółową, biologiczną i histogenetyczną charakterystykę trzech znanych gatunków tasiemców z rodzaju Archigetes (z których jeden, nowy dla nauki opisany był przez niego w 1928 roku). Stwierdził, że rozmnażające się płciowo stadium tasiemców z tego rodzaju, pasożytujące w ciele skąposzczetów, jest dojrzałym płciowo neotenicznym procerkoidem, a więc organizmy te pochodzą w drodze ewolucji od tasiemców o pierwotnie dłuższym cyklu życiowym, rozmnażających się płciowo w następnym żywicielu. To przypuszczenie było oparte na teorii cerkomeru sformułowanej w swoim czasie przez Janickiego. Wiśniewski zastosował tu subtelne, nowe metody badań tkanek tasiemców, a wprowadzone przez niego nazewnictwo komórek embrionalnych tasiemców zostało przyjęte w histologii. W innej ważnej pracy Wiśniewskiego, w której przedstawił po raz pierwszy szczegóły rozwoju, biologii i morfologii tasiemca Cyathocephalus truncatus (1932), pasożyta pstrąga i wodnych skorupiaków, kiełży, zwrócił także uwagę na niepełny cykl życiowy tego pasożyta, kończący się na stadium plerocerkoidu. Badania prowadzone na Polesiu pozwoliły Wiśniewskiemu obserwować pasożytującą w przewodzie pokarmowym i woreczku żółciowym łosia świeżo opisaną przywrę i opisać jej dotąd nie w pełni znany cykl życiowy (Entwicklungszyklus und Biologie von Parafasciolopsis fasciolaemorpha Ejsmont, 1937). Opracował systematykę przywr z rodziny Coitocaecidae, opisując w osobnej rozprawie (1934) dwa nowe dla nauki rodzaje, Nicolla i Ozakia. Szczegółowa monografia młodocianych stadiów przywr, cerkarii, zbieranych w czasie wielokrotnych pobytów na Polesiu, z opisami ponad 50 gatunków, w tym wielu nowych dla nauki, przygotowana do druku, uległa zniszczeniu w czasie wojny. Ogółem Wiśniewski opublikował do tego czasu 21 prac dotyczących szeroko ujętych procesów ewolucji tasiemców i przywr, analizując ślady tych procesów w histogenezie i biologii badanych organizmów.
Po wojnie i po zakończeniu okresu odbudowy Uniwersytetu, zorganizowaniu warsztatu badań i wykształceniu młodych współpracowników, rozpoczął w 1950 roku zakrojone na dużą skalę, nowoczesne i niemające precedensu zespołowe badania fauny pasożytniczej jezior północno-wschodniej Polski, badania wchodzące w zakres szeroko ujętej ekologii. W planie miał przeanalizowanie składu fauny trzech typów jezior. Wybrał Druzno (na Pobrzeżu Warmińskim) jako jezioro eutroficzne, Gołdopiwo – jezioro mezotroficzne i jeziora z elementami oligotroficznymi, Święcajty i Mamry Północne (wszystkie trzy na Pojezierzu Mazurskim). Poszukiwał stadiów rozwojowych gatunków pasożytujących kolejno w różnych bezkręgowcach i kręgowcach (wodne ptaki, ryby, płazy, skorupiaki i ślimaki), badał drogi ich inwazji oraz ich krążenie w zdefiniowanych biologicznie i ekologicznie biocenozach. Praca skupionego wokół Wiśniewskiego zespołu, w którego skład wchodzili jego asystenci i studenci z UW i z innych krajowych uniwersytetów, zakrojona na wiele lat, nabrała od początku rozmachu i przyniosła pierwsze efekty w postaci wyjaśnienia kilkudziesięciu cykli rozwojowych przywr i tasiemców oraz chorób przez nie powodowanych. W latach 1957–1958 opublikowane zostały wstępne doniesienia, m.in. charakterystyka fauny pasożytniczej jezior Gołdapino i Druzno oraz opisy cykli życiowych tasiemców Psilochasmus oxyuris, Bunodera luciopercae i Posthodiplostomum brevicaudatum.
Niestety badania przerwała nagła śmierć profesora. Biograf Wiśniewskiego, Witold Stefański, wyraził we wspomnieniu zmarłego (1959) nadzieję, że chociaż przeważająca część materiałów pozostała nieopracowana, nie zaginą one, lecz zostaną wykorzystane do dalszych syntez. Rzeczywiście, asystenci Wiśniewskiego i jego uczniowie, którzy brali udział w tej zespołowej pracy, ogłosili w następnych latach dużą część wyników dotychczasowych i kontynuowanych badań. Wielu parazytologów – nie tylko w kraju – realizowało tematy oparte na podobnych założeniach, a istniejąca w latach 70. stacja badawcza Zakładu Parazytologii PAN w Kleszczewie na Pojezierzu Mazurskim służyła chętnym do prowadzenia takich badań. Niemniej całościowa synteza, ku której dążył Wiśniewski, nie powstała. Dziś, gdyby nawet znalazły się środki i ludzie, którzy chcieliby ją doprowadzić do planowanego przez Wiśniewskiego kształtu, nie znajdą już tych biocenoz, które istniały przed pół wiekiem, i tego bogactwa gatunków, które znikło bezpowrotnie.