Bronisław Zawadzki
Urodzony 7 VI 1903 w Turbowie (gubernia kijowska). Studia zoologiczne na UW (1922–1929), asystent w Katedrze Fizjologii, doktorat (1929); studia medyczne (1934–1938); badania z zakresu elektrofizjologii na uniwersytetach w Wiedniu i Budapeszcie (1937). Habilitacja na UW (1946). Profesor (1949), kierownik Katedry Fizjologii Śląskiej Akademii Medycznej, kierownik Katedry Fizjologii Zwierząt UŁ (1956).
Fizjolog; badania gł. z zakresu neurofizjologii i fizjologii mięśni, dotyczące m.in. działania acetylocholiny.
Badania w Wojskowym Instytucie Przeciwgazowym (1931–1935).
Członek TNW (1948).
Zmarł 6 IX 1957 w Warszawie.
Badania nad rozmieszczeniem niektórych krystaloidów w układach koloidalnych, zbliżonych do cytoplazmy, „Acta Biologiae Experimentalis” 1929, t. IV, nr 5, s. 119–149; L’effet de la concentration des ions de chlore, des fermente sur le pouvoir digestif du suc pancreatique (współautor: F. Czubalski), Kraków 1934; Podstawy teorii czynności mięśni szkieletowych, Warszawa 1946; Pochodzenie acetylocholiny (ACh), wyzwalanej z zakończeń nerwów ruchowych przy ich drażnieniu, Warszawa 1955.
A. Śródka, Wspomnienie pośmiertne: Bronisław Zawadzki (1903–1957), „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 1983, nr 46, s. 320–323; A. Śródka, Zawadzki Bronisław, [w:] Uczeni Polscy XIX-XX stulecia, t. IV, Warszawa 1998, s. 584–585.
Bronisław Zawadzki był polskim fizjologiem, uczniem profesorów Franciszka Czubalskiego i Stanisława Przyłęckiego, docentem Uniwersytetu Warszawskiego, profesorem Śląskiej Akademii Medycznej oraz Uniwersytetu Łódzkiego.
Urodził się 7 czerwca 1903 roku w Turbowie, w guberni kijowskiej. Jego ojcem był Bronisław Zawadzki, matką – Stefania z domu Bierzyńska. Podstawy wiedzy zdobywał w gimnazjach w Lublinie, Kijowie oraz Warszawie, gdzie ostatecznie przeprowadzili się jego rodzice. Po maturze zdanej w 1922 roku podjął studia z zoologii na Uniwersytecie Warszawskim. W tym czasie zaczął się angażować w działalność organizacji młodzieżowych o ukierunkowaniu liberalno-socjalistycznym. Przewodził Kołu Przyrodników Uniwersytetu Warszawskiego, zasiadał w zarządzie organizacji ZNMS „Życie” utworzonej w 1923 roku w wyniku rozłamu w strukturach Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej oraz działał w Akademickim Oddziale Związku Wolnej Myśli. Jeszcze przed skończeniem studiów dostał od prof. Franciszka Czubalskiego, wybitnego fizjologa, odkrywcy mechanizmu oddziaływania egzogennej histaminy na komórki okładzinowe żołądka i twórcy warszawskiej szkoły fizjologicznej, propozycję objęcia stanowiska asystenta Katedry Fizjologii, które piastował aż do wybuchu II wojny światowej. W 1929 roku ukończył studia ze stopniem naukowym doktora filozofii, przedkładając pracę końcową Badania nad rozmieszczeniem niektórych krystaloidów w układach koloidalnych, zbliżonych do cytoplazmy. Przez cztery lata (1931–1935) przeprowadzał eksperymenty naukowe w Wojskowym Instytucie Przeciwgazowym, kierowanym przez podpułkownika Zygmunta Wojnicza-Sianożęckiego. W latach 1934–1938 podjął dodatkowy kierunek studiów – medycynę na UW, nie ukończył go jednak, zaangażował się bowiem intensywnie w badania z zakresu fizjologii mięśni. Ich pokłosiem była praca habilitacyjna pt. Podstawy teorii czynności mięśni szkieletowych opublikowana w 1946 roku.
W 1937 roku Zawadzki wizytował uniwersytety w Wiedniu i Budapeszcie, gdzie prowadził obserwacje z zakresu elektrofizjologii m.in. pod okiem prof. Ferdinanda Scheminzky’ego. W 1938 roku został sekretarzem Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego i funkcję tę pełnił przez 8 lat, nawet w czasach okupacji, ustępując z niej dopiero w 1946 roku. Okrutny czas wojny zastał uczonego w Warszawie. Już od pierwszych miesięcy okupacji miasta zaczął nauczać w szkołach dla tamtejszej młodzieży, a gdy powstał zalążek wydziału lekarskiego w postaci Szkoły Zaorskiego, prowadził w Zakładzie Chemii Fizjologicznej UW tajne zajęcia z chemii w latach 1941–1943. Po zakończeniu działań wojennych habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim z zakresu fizjologii, rozpoczął ponownie pracę w katedrze tego przedmiotu oraz przez dwa lata prowadził wykłady z fizjologii i chemii fizjologicznej. Jednocześnie kontynuował badania naukowe w najlepszych ośrodkach, w latach 1946–1948 przebywał bowiem w Stanach Zjednoczonych, m.in. w Nowym Jorku, Woods Hole i Pasadenie. Rok 1949 to czas uzyskania przez Bronisława Zawadzkiego profesury nadzwyczajnej oraz objęcia kierownictwa Katedry Fizjologii w Rokitnicy (niegdyś Śląska Akademia Medyczna, a dziś Śląski Uniwersytet Medyczny). Na tej uczelni przebywał aż do 1956 roku, kiedy przeniósł się do Łodzi, gdzie na Uniwersytecie Łódzkim powierzono mu stanowisko kierownika Katedry Fizjologii Zwierząt.
Początki pracy naukowej prof. Zawadzkiego związanej z ośrodkiem warszawskim to działania z pogranicza biochemii, cytofizjologii i neurofizjologii. Pierwsze badania dotyczyły między innymi właściwości środowiska wewnętrznego komórki. Kolejne, prowadzone z mentorem naukowym, prof. Czubalskim, odnosiły się do fizjologii układu trawiennego. Uczeni dowiedli istnienia wprost proporcjonalnej zależności zawartości chlorków w soku trzustkowym od szybkości jego wydzielania oraz zależności jego siły trawiącej od ilości chlorków. Wyniki obserwacji zamieścili w wydanej po francusku pracy L’effet de la concentration des ions de chlore, des fermente sur le pouvoir digestif du suc pancreatique. Na rok przed wybuchem II wojny światowej Zawadzki opublikował z Julianem Walawskim artykuł podsumowujący badania nad układem nerwowym przywspółczulnym. Uczony wyróżnił dwa stany tego układu, tzw. podrażnienie i zwiększone napięcie oraz określił różnicę między nimi jako wyłącznie ilościową, zależną od poziomu wydzielanej na zakończeniach nerwowych acetylocholiny. Obaj naukowcy badali także wpływ acetylocholiny na zachowanie załamka T w elektrokardiogramie. Jeszcze przed okupacją Zawadzki zainicjował badania dotyczące biosyntezy, transportu i mechanizmu wydzielania na zakończeniach nerwowych neuromediatorów. Na podstawie obserwacji gromadzenia acetylocholiny w przeciętym neurycie wysnuł hipotezę o przepływie aksonalnym tej substancji z ciała neuronu do zakończeń ruchowych. Było to w czasie, gdy nie znano jeszcze zjawiska transportu aksonalnego pęcherzyków synaptycznych. Na ostateczne udowodnienie tej tezy uczony musiał poczekać do okresu powojennego, gdyż wcześniej nie pozwoliły na to warunki historyczne oraz ówczesny stan wiedzy. Próbę ponownego opracowania tego tematu podjął w latach 50. Dzięki zdobyczom technologicznym potwierdził teorię chemicznego przenoszenia impulsów przez synapsy i opisał zjawisko tzw. znużenia synapsy, czyli proces zmniejszania się transmisji synaptycznej na skutek wielokrotnych częstotliwych salwowych pobudzeń włókien ruchowych. Swoje spostrzeżenia zawarł w kompilacyjnej pracy z 1955 roku: Pochodzenie acetylocholiny (ACh), wyzwalanej z zakończeń nerwów ruchowych przy ich drażnieniu. Jego wkład w tę część wiedzy neurofizjologicznej jest zatem ogromny, choć nadal mało doceniany na świecie i w kraju.
Objęcie przez prof. Zawadzkiego stanowiska kierownika Katedry Fizjologii Śląskiej Akademii Medycznej (dziś Śląskiego Uniwersytetu Medycznego) wiązało się z owocnym pod względem naukowym, organizacyjnym i dydaktycznym okresem w jego życiu. Rozszerzył m.in. zakres prowadzonych w Katedrze badań, unowocześnił pracownię fizjologiczną, zebrał grono zdolnych uczniów, prowadził także wykład dla studentów medycyny z zakresu fizjologii człowieka. Na rok przed niespodziewaną i przedwczesną śmiercią uczony przyjął posadę kierownika Katedry Fizjologii Zwierząt na Uniwersytecie Łódzkim. Od 1948 roku był członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a przez kilka miesięcy w 1945 roku kierował referatem kultury i sztuki w Starostwie grójeckim. Jego żoną była Janina Plizga. Profesor Zawadzki zmarł 6 września 1957 roku.
Wybrana literatura
Łyskanowski M., Stapiński A., Śródka A., Dzieje nauczania medycyny i farmacji w Warszawie (1789–1950), Warszawa 1990.
Śródka A., Wspomnienie pośmiertne: Bronisław Zawadzki (1903–1957), „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 1983, t. IXVI, s. 320–323.
Śródka A., Zawadzki Bronisław, [w]: Uczeni Polscy X1X-XX stulecia, t. IV, Warszawa 1998, s. 584–585.
Trzebski A., Szczepańska-Sadowska E., Katedra i Zakład Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej, [w:] Dzieje I Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie (1809–2006), t. II, Lublin 2007.