Abdon Stryszak

Urodzony 30 XII 1908 w Domatowie. Początkowo studia prawnicze na Uniwersytecie Poznańskim, później studia weterynaryjne na UW. Od 1931 na Wydziale Weterynaryjnym UW, doktorat (1936), habilitacja (1947). Kierownik Zakładu Epizootiologii UW. Profesor (1948). Także w Akademii Medycznej w Gdańsku (1945–1952), SGGW (1970–1975):, dziekan Wydziału Weterynaryjnego (1956–1958).

Lekarz weterynarii, epizootiolog. Badania nad chorobami zakaźnymi zwierząt, m.in. różycą, pasterolozą, oraz nad genezą porażeń poszczepiennych, zjawiskiem nosicielstwa wirusa wścieklizny, efektywnością szczepień profilaktycznych i postinfekcyjnych.
Organizator i kierownik (1945–1947) Wojewódzkiego Zakładu Higieny Weterynaryjnej w Sopocie. Kierownik Zakładu Wirusologii i Zakładu Epizootiologii Ogólnej Instytutu Weterynaryjnego w Puławach (1952–1968).
Członek PAN (1960), Polskiego Towarzystwa Nauk Weterynaryjnych (prezes 1954). Przewodniczący Komitetu Nauk Weterynaryjnych PAN (1968–1977).
Zmarł 27 XI 1995 w Warszawie.

Epizoocja tyfusu kur na terenie województwa warszawskiego w latach 1942–1944, Lublin 1948; Zasady badania ryb i przetworów rybnych, Warszawa 1952; Epizootiologia ogólna, Warszawa 1954.

M. Jeliński, Z. Kamiński, Stryszak Abdon-Stefan (1908–1995), [w:] Ludzie Akademii Medycznej w Gdańsku: praca zbiorowa, t. I, Gdańsk 2003.

TOMASZ MAJEWSKI

ABDON STRYSZAK

1908–1995

 

Profesor Abdon Stryszak związany był z naszą uczelnią przez Wydział Weterynaryjny, który do 1951 roku wchodził w skład Uniwersytetu Warszawskiego. Tu studiował i zdobywał kolejne stopnie naukowe, tu wykładał jako profesor i tu kierował Zakładem swojej specjalności, epizootiologii, czyli nauki o chorobach zakaźnych zwierząt. Później jego głównym miejscem pracy była Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, jednak Uniwersytet słusznie szczyci się nim jako swoim wychowankiem i pracownikiem, jednym z najwybitniejszych specjalistów w zakresie wymienionego działu nauk weterynaryjnych.

Abdon Stefan Stryszak urodził się 30 grudnia 1908 roku w kaszubskiej wsi Domatowo w obecnym powiecie puckim. Jego ojciec, Abdon Stryszak, był nauczycielem w tamtejszej szkole powszechnej, matką była Pelagia Radtke. W najbliższej rodzinie zarówno ojca, jak i matki profesora, byli ludzie znani i zasłużeni dla jego stron rodzinnych. Do Gimnazjum Klasycznego im. Jana Sobieskiego uczęszczał w niedalekim Wejherowie i tam ukończył naukę w 1926 roku. Studia wyższe rozpoczął w Poznaniu na Wydziale Prawa tamtejszego Uniwersytetu, zrezygnował z nich jednak i przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, gdzie w latach 1928–1932 studiował na Wydziale Weterynaryjnym; otrzymał dyplom lekarza weterynarii. Jeszcze przed ukończeniem studiów, w roku 1931, rozpoczął pracę jako młodszy asystent w Zakładzie Anatomii Opisowej Zwierząt Domowych Wydziału Weterynaryjnego pod kierunkiem prof. Romana Poplewskiego. Pracował tam (już jako starszy asystent) do 1933 roku. Później odbył w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu roczną służbę wojskową. Po jej zakończeniu (1934) aż do 1939 roku związał się z Zakładem Epizootiologii kierowanym przez prof. Piotra Andrijewskiego. Zajmował tu z początku stanowisko starszego asystenta, później adiunkta. Rozprawę doktorską Przyczynek do anatomii splotu słonecznego królika (opublikowaną w 1936) napisał jeszcze pod kierunkiem prof. Poplewskiego. Studia uzupełniał za granicą, w naukowych instytucjach Danii, Szwecji i Niemiec (1937–1938) jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej. Zaznajamiał się tam z ówczesnymi osiągnięciami w zakresie diagnostyki i zwalczania ważniejszych chorób zwierząt. W 1938 roku rozpoczął na Wydziale Weterynaryjnym UW wykłady z patologii chorób zakaźnych młodych zwierząt.

Pracę naukową przerwał wybuch wojny. Abdon Stryszak wziął udział w kampanii wrześniowej w stopniu podporucznika, walcząc z wkraczającą 17 września Armią Czerwoną. Lata okupacji niemieckiej spędził w Warszawie, podejmując praktykę weterynaryjną oraz pracując w Weterynaryjnej Pracowni Rozpoznawczej, którą zresztą od 1941 roku kierował. W miarę możliwości przeciwdziałał dewastacji przez okupanta budynków i wyposażenia Wydziału. Nie zaprzestał pracy naukowej, której efektem była ogłoszona już po wojnie (1948) rozprawa Epizoocja tyfusu kur na terenie województwa warszawskiego w latach 1942–1944.

Po zakończeniu działań wojennych dr Stryszak nie od razu powrócił do pracy na Uniwersytecie Warszawskim. Jeszcze w 1945 roku organizował – z polecenia Ministerstwa Rolnictwa – Wojewódzki Zakład Higieny Weterynaryjnej w Sopocie, obejmując przy tym do 1947 roku funkcję jego kierownika. Współorganizował portową służbę weterynaryjną na Wybrzeżu, w tym nadzór sanitarny nad rybami i produktami rybnymi, oraz prowadził wykłady na kursach dla lekarzy okrętowych i dla lekarzy weterynarii z zakresu badania ryb i przetworów rybnych. Wykładał także (w latach 1945–1952) mikrobiologię w Akademii Lekarskiej (późniejsza Akademia Medyczna) w Gdańsku jako adiunkt, docent i profesor oraz pracował dodatkowo w Instytucie Medycyny Morskiej i Tropikalnej; tu także organizował kursy specjalne dla lekarzy weterynarii. Pozostawił podstawowy w tym zakresie podręcznik Zasady badania ryb i przetworów rybnych (1952). Przez wiele lat zasiadał w Radzie Naukowej Morskiego Instytutu Rybackiego, a jego działalność została uhonorowana przyznaną mu przez ministra żeglugi Złotą Odznaką Zasłużonego Pracownika Morza.

W ramach reaktywowanego Wydziału Weterynaryjnego UW Abdon Stryszak zatrudniony został w charakterze adiunkta w czerwcu 1946 roku. Habilitował się w roku następnym na podstawie rozprawy Studia epizootiologiczne nad gruźlicą bydlęcą w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem próby tuberkulinowej śródskórnej. W tym samym roku został mianowany docentem i kierownikiem (jako zastępca profesora) Zakładu Epizootiologii. W roku 1948 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego.

1 września 1951 roku Wydział Weterynaryjny został przeniesiony z Uniwersytetu Warszawskiego do Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Profesor Stryszak kierował tu Katedrą Epizootiologii. Po reformie struktur polskich wyższych uczelni w 1970 roku i likwidacji katedr, Abdon Stryszak kierował – do 1975 – Instytutem Chorób Zakaźnych i Inwazyjnych Wydziału Weterynaryjnego SGGW, a później reaktywowanym Zakładem Epizootiologii i Kliniką Chorób Zakaźnych. Mianowany profesorem zwyczajnym w roku 1958, w latach 1956–1958 był dziekanem Wydziału Weterynaryjnego SGGW. Przeszedł na emeryturę z końcem września 1979 roku.

Poza głównym zatrudnieniem w UW i SGGW prof. Stryszak wykorzystywał swoją wiedzę i zdolności organizacyjne w wielu instytucjach i organizacjach, podejmując tam wyjątkowo szeroką i aktywną działalność. Jak już wspomniano, przez kilka lat utrzymywał współpracę z placówkami naukowymi na Wybrzeżu. W Instytucie Weterynaryjnym w Puławach kierował (w latach 1952–1968) kolejno Zakładem Wirusologii i Zakładem Epizootiologii Ogólnej. Był inicjatorem Pracowni Patologii Doświadczalnej Zwierząt PAN w Poznaniu oraz nowych placówek puławskiego Instytutu Weterynarii, Pracowni Immunologii Gruźlicy i Pracowni Patologii Porównawczej w Warszawie, i kierował nimi w początkach ich działalności.

Profesor Stryszak działał aktywnie w wielu stowarzyszeniach naukowych. W roku 1960 został wybrany na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk, a członkiem rzeczywistym został w 1969, w latach 1968–1977 przewodniczył Komitetowi Nauk Weterynaryjnych PAN (później był przewodniczącym honorowym tego Komitetu). Był członkiem i przewodniczącym kilku komisji resortowych, w tym Komisji Planowania Kadr i Placówek Weterynaryjnych. Działał wśród czynnych członków Polskiego Towarzystwa Nauk Weterynaryjnych (w 1954 roku był prezesem), Zrzeszenia Lekarzy i Techników Weterynarii, Polskiego Towarzystwa Epidemiologów, Polskiego Towarzystwa Parazytologicznego i Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów, przewodniczył m.in. Radom Naukowym Instytutu Weterynarii i Wojskowego Ośrodka Naukowo-Badawczego Służby Weterynaryjnej, był członkiem Państwowej Rady Sanitarno-Epidemiologicznej, znajdował się wśród organizatorów I Kongresu Nauki Polskiej. Zapraszały go na wykłady zagraniczne uczelnie. Otrzymał wiele odznaczeń, w tym wysokie odznaczenia państwowe. Dwukrotnie obdarzono go godnością doktora honoris causa: przyznały mu ją Wyższa Szkoła Weterynaryjna w Hanowerze, gdzie otrzymał to wyróżnienie podczas XIV Międzynarodowego Kongresu Lekarzy Weterynaryjnych w 1963 roku, oraz Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w 1987 roku.

Profesor Stryszak był promotorem 23 przewodów doktorskich. Wśród jego licznych uczniów wielu zyskało wysoką pozycję w polskiej nauce. Spośród jego asystentów i studentów z okresu pracy na Uniwersytecie Warszawskim można wymienić Janinę Oyrzanowską-Poplewską, która później, po odejściu Stryszaka na emeryturę, przejęła kierownictwo dowodzonej przez swego mistrza katedry w SGGW, Stanisława Piwowarczyka, późniejszego kierownika Kliniki Chorób Zakaźnych w SGGW, i Barbarę Machnicką-Rowińską, profesora w Instytucie Parazytologii PAN. Z okresu pracy w SGGW wychowankami Stryszaka byli m.in. późniejsi profesorowie Witold Władysław Golnik, Stanisław Grys, Aleksandra Hartwig, Jerzy Kita i Zbigniew Anusz.

Dorobek naukowy prof. Stryszaka obejmuje ponad sto publikacji, w tym dwa podręczniki. Pierwszy z nich, wspomniany wyżej, dotyczący zdrowotności ryb i przetworów rybnych, miał duże znaczenie dla organizującej się służby weterynaryjnej w portach morskich. Drugi to Epizootiologia ogólna (1954, 1961), przez długi czas jedyny u nas i jeden z nielicznych w światowej literaturze; uczyły się z niego kolejne pokolenia przyszłych lekarzy weterynarii. Dorobek badawczy Stryszaka jest obszerny i różnorodny. Zagadnienia ekologii szczególnie groźnych chorób zakaźnych, którymi się zajmował, podjął już we wczesnych latach pracy naukowej, a dotyczące ich publikacje wchodzą w zakres dorobku Uniwersytetu Warszawskiego.

Pierwsza z tych badanych przez Stryszaka chorób to różyca, bakteryjna choroba świń, powodująca duże straty jeszcze w okresie międzywojennym, a nasilająca się w pierwszych latach powojennych. Stosowane wówczas szczepienia ochronne niewiele pomagały. Wieloletnie badania profesora i jego zespołu pozwoliły wyjaśnić warunki sprzyjające rozprzestrzenianiu się choroby i wskazały na rolę starannego niszczenia zarazka w środowisku otaczającym zwierzęta (Rola czynników środowiskowych w patogenezie różycy, 1955). Drugą chorobą, którą zajął się Stryszak, była pasteroloza, powodowana przez bakterie choroba różnych zwierząt, często przybierająca rozmiary epizoocji. Uczony wyjaśnił mechanizmy i drogi przenoszenia choroby oraz wpływ czynników klimatycznych na jej szerzenie się. Wreszcie ważne miejsce w dorobku Stryszaka zajmują publikacje poświęcone wściekliźnie. Badał genezę porażeń poszczepiennych (wyniki opisał w 1949 roku w publikacji O tak zwanej chorobie poszczepiennej występującej u psów na terenie okręgu warszawskiego w przebiegu masowej akcji szczepień przeciw wściekliźnie w 1948 r.), zjawisko nosicielstwa wirusa wścieklizny, efektywność szczepień profilaktycznych i poinfekcyjnych, porównywał wartość metod laboratoryjnych diagnostyki tej choroby (Właściwości ustalonego wirusa wścieklizny używanego do szczepień ochronnych psów w Polsce z uwzględnieniem jego roli w patogenezie porażeń poszczepiennych, 1958). Prace dotyczące tych zagadnień znalazły trwałe miejsce w światowej literaturze.

Profesor Stryszak nigdy nie zapomniał o swojej ziemi i tradycji rodzinnej. Biegle władał językiem kaszubskim, udzielał się w lokalnych inicjatywach, był jednym z założycieli i członkiem honorowym Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Szczególną opieką otaczał w Warszawie studentów pochodzących z Kaszub i Pomorza. Jego powojenna działalność w instytucjach naukowych Gdańska także świadczyła o przywiązaniu do tych ziem.

Zmarł 27 listopada 1995 roku w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu służewskim.

W pamięci wszystkich, którzy go znali, zachował się jako człowiek życzliwy, łatwo nawiązujący przyjacielskie kontakty, cieszący się szacunkiem i sympatią. Dobrze wspominają go liczni uczniowie, którym nigdy nie szczędził czasu. Jego zdolność do skupienia wokół siebie młodych, utalentowanych badaczy zaowocowała powstaniem polskiej szkoły epizootiologicznej.