Biologia to nauka o organizmach żywych. Od zarania ludzkości człowiek widział wokoło siebie żyjące organizmy, które dzielił według oczywistych dla niego kryteriów na rośliny i zwierzęta; stąd też wczesne wykrystalizowanie się dwóch specjalności biologicznych, botaniki i zoologii. W XIX wieku postęp techniczny umożliwił poznanie mikroorganizmów: część z nich (bakterie) została przez ówczesnych badaczy włączona do roślin, część do zwierząt (pierwotniaki). Materialistyczne prądy epoki oświecenia domagały się, aby przyrodnicy zajmowali się także człowiekiem z punktu widzenia jego cielesności. Tak więc pojęcie nauki biologiczne obejmowało do niedawna trzy wyraźnie różniące się dyscypliny: botanikę, zoologię i antropologię. Dyscyplinom tym odpowiadały w uczelni wyższej, jaką jest uniwersytet, obszary zainteresowań badaczy, którzy pracowali w zakładach, katedrach lub instytutach tych trzech specjalności. W nowszych czasach, dzięki wdrażaniu coraz subtelniejszych, sięgających coraz głębiej metod badawczych, granice między tradycyjnie wyróżnianymi podstawowymi grupami istot żywych uległy zatarciu, a pojęcia roślina i zwierzę nie są już w gruncie rzeczy w nauce użyteczne. Historyk musi je jednak – nie bez przyjemności – „odkurzyć”.

Ale już dawniej ten podział dyscyplin naukowych na wymienione wyżej trzy grupy specjalności biologicznych, badających rośliny, zwierzęta i człowieka, nie był wystarczający. Najpierw, jeszcze w końcu XIX wieku, wyodrębniła się mikrobiologia zajmująca się organizmami najdrobniejszymi, bakteriami, niektórymi grzybami (drożdże) i wirusami, a w szerszym ujęciu także pierwotniakami i niektórymi glonami. Istoty te, chociaż wybitnie różniące się między sobą, łączy to, że wymagają innych metod badawczych niż pozostałe, „makroskopowe” organizmy. Do ich badania konieczne jest zastosowanie mikroskopu i prowadzenie – w warunkach laboratoryjnych – hodowli czystych kultur, zwykle na sztucznych, niewystępujących w przyrodzie podłożach. Tak zwani prawdziwi botanicy nie zgadzają się też na obecność wśród roślin grzybów, już od lat 50. XX wieku zaliczanych coraz częściej do odrębnego królestwa. Wreszcie podział nauk biologicznych na dyscypliny komplikują specjalności takie, jak genetyka, badająca cechy wspólne wszystkim organizmom żywym, roślinnym i zwierzęcym, ekologia, rozpatrująca wszystkie organizmy występujące w biocenozie czy też interdyscyplinarna biochemia, w której więcej jest chemii niż biologii. Zmiany w klasyfikacji istot żywych i specjalności badawczych znajdują oczywiście swoje odbicie w podziale administracyjnym zakładów, katedr i instytutów naszego Uniwersytetu.

Niniejszy zarys historii nauk biologicznych na Uniwersytecie Warszawskim dotyczy w pierwszym rzędzie zakładów i badaczy wchodzących w zakres obecnego Wydziału Biologii1. Nie można jednak pominąć niektórych przynajmniej biologów, botaników i zoologów, pracujących naukowo na innych wydziałach będących obecnie (jak Wydział Geologii) lub dawniej (jak Wydziały Lekarski i Weterynaryjny) częścią Uniwersytetu2.