Przedmowa

1Uniwersytet Warszawski 1808–1818–1958, red. A. Gieysztor, M. Strzemieński, Warszawa 1958.

2I.G. Kolcziński, A.A. Koruń, M.G. Rodriges, Astronomy, 1986; T.P. Babij i in., Biołogi, 1984; W. A. Wolkow, E.W. Wonski, G.I. Kuzniecowa, Chimiki, 1984; Ju.A. Chramow, Fiziki, 1983, 2006; G.I. Moliawko, W.P. Franczuk, W.G. Kuliczenko, Gieologi, Gieografy, 1985; A.N. Bogoljubow, Matematiki, miechaniki, 1983.

3Lexikon bedeutender Chemiker, Thun-Frankfurt, 1989; Lexikon bedeutender Mathematiker, Thun-Frankfurt, 1990.

 

ASTRONOMIA

 

1M. Ługa, Katalog instrumentów astronomicznych Stanisława Augusta Poniatowskiego, „Urania” 61, nr 12, s. 363–364 (1990); K. Targosz, Sobieski z lunetą i mikroskopem, [w:] Primus inter pares. Pierwszy wśród równych, czyli opowieść o królu Janie III, red. D. Walawender-Musz, Warszawa 2013, s. 135–139.

2E. Rybka, P. Rybka, Historia astronomii w Polsce, t. II, Wrocław 1983, s. 45–48, 85–86. Ostatecznie wyposażenie królewskiego obserwatorium zostało w 1805 r. przekazane do Krzemieńca; zob. E. Wyka, Ciekawym wiedzieć i widzieć skutki... czyli dzieje i znaczenie kolekcji przyrządów naukowych Stanisława Augusta, Kraków 2015.

3Z. Libiszowa, Podróże naukowe generała Jana Komarzewskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczne”, seria 1, z. 88, s. 63–79 (1972); J. Dobrzycki, Jan Chrzciciel Komarzewski – przyczynki do biografii, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 33, s. 495–507 (1988).

1. Królewski Uniwersytet Warszawski

4M. Wawrykowa, Uniwersytet Warszawski w latach 1816–1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981, s. 107–108.

5Informacje biograficzne podają: J. Bełza, Opis biegu życia Franciszka Armińskiego, założyciela i dyrektora obserwatoryum astronomicznego warszawskiego, „Biblioteka Warszawska” 2, s. 63–65 (1848); J. Kowalczyk, Krótki rys dziejów Obserwatorium Warszawskiego od r. 1820–1900, „Wiadomości Matematyczne” 11, s. 81–103 (1907); S. Kramsztyk, Franciszek Armiński, [w:] Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, t. I, Warszawa 1901, s. 178–181.

6Budowę i pierwsze lata działania obserwatorium szczegółowo omówiono w: J. Bieliński, Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831), t. 1, Warszawa 1907, s. 476–515. Dzieje późniejsze są przedstawione w: J. Kowalczyk, Obserwatorium astronomiczne w Warszawie, „Wiadomości Matematyczne” 1, s. 106–114 (1897); J. Kowalczyk, Krótki rys dziejów Obserwatorium Warszawskiego, „Wiadomości Matematyczne” 11, s. 81–103 (1907); M. Kamieński, Stulecie Obserwatorjum Warszawskiego (1825–1925), Kraków 1925; M. Kamieński, Obserwatorium Astronomiczne w Warszawie w okresie 1916–1923–1927, Kraków 1928; M. Kamieński, Zarys dziejów Obserwatorium Warszawskiego 1815–1945, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, seria C, z. 2, s. 69–116 (1959); E. Rybka, P. Rybka, Historia astronomii..., s. 125–135, 152–165.

7E. Rybka, P. Rybka, Historia astronomii..., s. 74. Do lat 30. XX w. – kiedy to obraz został pocięty scyzorykiem – w obserwatorium przechowywano portret olejny Aleksandra I, uznając w ten sposób jego zaangażowanie w proces budowy placówki; zob. L. Zajdler, 150 lat Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, „Urania” 46, nr 12, s. 364–371 (1975).

8J. Kowalczyk, Krótki rys..., s. 84–85.

9Szczegółowa lista pierwotnego wyposażenia obserwatorium jest zawarta w: J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., s. 492–501.

2. Czas samodzielności i Szkoły Głównej

10J. Baranowski, Oznaczenie długości geograficznej Warszawy względem głównego obserwatoryum Pułkowa, wykonane w r. 1845 zapomocą chronometrów pod kierunkiem O. Struwego, „Biblioteka Warszawska” 25, s. 536 (1847).

11J. Kowalczyk, Krótki rys..., s. 88.

12S. Dobrzycki, Wydział Matematyczno-Fizyczny Szkoły Głównej Warszawskiej (Sekcja Matematyczna), Wrocław 1971, s. 78.

13S. Dobrzycki, Wydział Matematyczno-Fizyczny..., s. 77–79.

3. Cesarski Uniwersytet Warszawski

14J. Kowalczyk, Krótki rys..., s. 100.

15M. Kamieński, Obserwatorium Astronomiczne..., s. 78.

16J. Dobrzycki, Astronomia, [w:] Historia nauki polskiej, red. B. Suchodolski, Z. Skubała-Tokarska, t. IV: 1863–1918, cz. III, Wrocław 1987, s. 65.

17A.W. Szpilewski, Pierwsze lata działalności Tadeusza Banachiewicza, „Urania” 53, nr 12, s. 329–336 (1982).

4. Okres międzywojenny

18W. Dziewulski, O potrzebach astronomii polskiej, „Nauka Polska” 1, s. 48 (1918). O polskiej astronomii w okresie międzywojennym i pozycji obserwatorium warszawskiego zob. E. Rybka, Astronomia, [w:] Historia nauki polskiej. Wiek XX. Nauki ścisłe. Zeszyt pierwszy, Warszawa 1995, s. 349–370.

19L. Zajdler, 50 lat sygnałów czasu w Polskim Radiu, „Urania” 49, nr 10, s. 301–307 (1978).

20J. Gadomski, Z dziejów Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, „Urania” 19, nr 4–6, s. 43–45 (1948); T. Grzesło, J. Rolewicz, 50 lat społecznego-miłośniczego ruchu astronomicznego w Polsce. Rys historyczny, Kraków 1971; L. Zajdler, Na marginesie sześćdziesięciolecia „Uranii”, „Urania” 50, nr 10, s, 305–309 (1979); J. Włodarczyk, Pierwsza Urania, „Urania. Postępy Astronomii” 86, nr 5, s. 8–10 (2014).

21O historii obserwatorium na górze Pop Iwan traktują: J. Gadomski, Budowa pierwszego w Polsce wysokogórskiego Obserwatorium im. Marszałka J. Piłsudskiego w Czarnohorze, „Urania” 16, nr 1 (1938); J. Gadomski, Otwarcie Obserwatorium L.O.P.P. im. Marszalka J. Piłsudskiego na Czarnohorze, „Urania” 16, nr 4 (1938); M. Kamieński, Zarys dziejów Obserwatorium Warszawskiego..., s. 103–106; J.M. Kreiner, Dzieje Obserwatorium Meteorologiczno-Astronomicznego na Popie Iwanie, „Urania” 60, nr 4, s. 98–108 (1989); R. Gawkowski, Uniwersytecka pamiątka na Pop Iwanie, „UW. Pismo Uczelni” 54, nr 4, s. 42–44 (2011); J.M. Kreiner, Górskie obserwatoria astronomiczne w przedwojennej Polsce (historia i stan współczesny), „Prace Komisji Historii Nauki PAU” 12, s. 17–31 (2013). Jestem wdzięczny doktorowi Robertowi Gawkowskiemu z Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego za wiele wartościowych informacji o dziejach tego obserwatorium.

5. Wojna i okupacja

22J. Gadomski, Losy Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego podczas wojny polsko-niemieckiej i okupacji niemieckiej (1939–1944), „Urania” 18, nr 1–2, s. 5–9 (1946).

23Spis prac astronomów warszawskich z okresu drugiej wojny światowej został opublikowany w: Wykaz prac z działu nauk matematyczno-przyrodniczych, wykonanych w Polsce w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945, red. J. Stach, Kraków 1947.

6. Po roku 1944

24Zob. też: J. Gadomski, Pierwsze fotografie spalonego Obserwatorium Warszawskiego, „Urania” 30 nr 11, s. 393–395 (1959).

25J. Gadomski, Odbudowa obserwatorium stołecznego, „Urania” 19, nr 1–3, s. 5–9 (1948); J. Gadomski, Uzupełnienie do „Sprawozdania z działalności Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego w okresie 19451950 r.”, „Postępy Astronomii” 1, z. 1, s. 104109 (1953); Sprawozdanie z działalności zakładów i katedr Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UW 1945–1950, Archiwum UW, sygn. WMP-26.

26Protokół z posiedzenia Komisji w sprawie Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, Archiwum UW, sygn. WMP-19.

27Organizacja Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UW, Archiwum UW, sygn. WMP-19.

28W zachodniej części gmachu, w murach na wysokości trzeciego piętra odkryto zamurowaną skrytkę z dwoma dokumentami: z czasów Jana III Sobieskiego i odnoszącym się do działalności Kościuszki. Również te dwa dokumenty zaginęły; zob. J. Gadomski, Przyczynek do historii Obserwatorium Warszawskiego, „Urania” 30, nr 4, s. 138 (1959).

29Sprawozdanie z posiedzenia Komisji w sprawie odbudowy Obserwatorium Astronomicznego, 17 czerwca 1947 r., Archiwum UW, sygn. WMP-9.

30S. Piotrowski, Włodzimierz Zonn 1905–1975. Okres warszawski, „Postępy Astronomii” 23, z. 2, s. 91–95 (1975); J. Smak, Włodzimierz Zonn, „Urania” 46, nr 5, s. 130–132 (1975); K. Rudnicki, Zonn 14 XI 1905–28 II 1975, „Urania. Postępy Astronomii”, nr 6, s. 254–257 (2005).

31K. Rudnicki, Jak zostałem astronomem (o studiach astronomicznych przed pół wiekiem), „Urania. Postępy Astronomii”, nr 2, s. 58–62 (2003).

32J. Smak, A. Sołtan, Stefan Piotrowski 1910–1985, „Postępy Astronomii”, z. 1–2, s. 65–68 (1985); K. Stępień, W 11 rocznicę śmierci Stefana Piotrowskiego, „Postępy Astronomii”, z. 4, s. 184–185 (1995).

33W. Zonn, Sprawozdanie z działalności warszawskiego Obserwatorium Astronomicznego w okresie 1950–1961, „Postępy Astronomii” 10, z. 3, s. 263–271 (1962); J. Mergentaler, Szkic historii astronomii w Polsce w latach 1945–1965, „Postępy Astronomii” 12, z. 3, s. 165–187 (1964); B. Paczyński, S. Piotrowski, Referat zbiorczy podsekcji astrofizyki, astronomii i fizyki kosmicznej przygotowany dla Sekcji Fizyki II Kongresu Nauki Polskiej, „Postępy Astronomii” 21, z. 2, s. 149–153 (1973); M. Różyczka, Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego, „Postępy Astronomii” 39, nr 3, s. 133–136 (1991).

34M. Bielicki, Metody wizualnych obserwacji sztucznych satelitów Ziemi w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego (nr kodowy stacji 15), „Postępy Astronomii” 10, z. 3, s. 219–235 (1962); K. Ziołkowski, Maciej Bielicki (1906–1988), „Urania” 60, nr 10, s. 299–3o6 (1989).

35Pismo rektora UW, prof. Stanisława Turskiego, do ministra z maja 1969 r. Archiwum UW, sygn. AC 598.

36T. Kwast, Nowy teleskop w Ostrowiku, „Urania” 44, nr 12, s. 354–356 (1973); K. Stępień, Nowy, 60-centymetrowy teleskop w Ostrowiku, „Postępy Astronomii” 22, z. 1, s. 49–51 (1974).

37A. Udalski, Pierwsze w Polsce obserwacje CCD, w Ostrowiku – stacji obserwacyjnej Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, „Postępy Astronomii” 39, z. 4, s. 180–181 (1991).

38Historia najnowsza obserwatorium powstała na podstawie informacji przekazanych przez profesorów Marcina Kubiaka i Andrzeja Udalskiego, za co jestem im niezmiernie wdzięczny.

 

NAUKI BIOLOGICZNE

 

1. Wstęp

1Dane biograficzne do życiorysów większości interesujących nas, a nieżyjących już profesorów Uniwersytetu Warszawskiego znajdują się w następujących źródłach: Słownik biologów polskich, red. S. Feliksiak, Warszawa 1987; A. Śródka, Uczeni polscy XIX–XX stulecia, t. 1–5, Warszawa 1994–2002; Polski Słownik Biograficzny, t. 1–48, Kraków, 1935–2013. Niektórzy żyjący obecnie profesorowie zgodzili się na umieszczenie swoich danych w: Współcześni uczeni polscy, Warszawa, t. 1 – 1998; t. 2 – 1999; t. 3 – 2000; t. 4 – 2002; t. 5 – 2006. Krótkie noty dotyczące profesorów i docentów UW zawierają dwa artykuły: G. Bałtruszajtys, Samodzielni pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–1961. Dane biograficzne, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 3, s. 5–171 (1962) i (anonimowy) Wykaz profesorów i docentów Uniwersytetu Warszawskiego. Dane biograficzne, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 10, 1971, s. 5–158 (1972). Wiele informacji o współcześnie żyjących botanikach zawiera opracowanie: Z. Mirek, L. Musiał, J.J. Wójcicki, Kto jest kim w botanice polskiej. Who is Who in Polish Botany, „Polish Botanical Studies – Guidebook series” 14, s. 1–436 (1995). Uzupełniającym źródłem do not biograficznych niektórych z zatrudnionych w Uniwersytecie Warszawskim pracowników naukowych były dane otrzymane z Archiwum UW. Specjalne, obszerne monografie poświęcone niektórym profesorom cytowane są w odpowiednich miejscach.

2Za przeczytanie całości lub fragmentów tekstu oraz cenne uwagi i uzupełnienia dziękuję: dr Hannie Werblan-Jakubiec, dr. Markowi Ostrowskiemu oraz profesorom Elżbiecie Jagusztyn-Krynickiej, Jerzemu Moraczewskiemu, Stefanowi Radzikowskiemu, Krzysztofowi Staroniowi, Piotrowi Węgleńskiemu, Małgorzacie Wierzbickiej i Mirosławie Włodarczyk.

2. Okres 1816–1831

3Brak jest dotychczas wyczerpującego opracowania dziejów botaniki w warszawskim ośrodku naukowym, mimo wielu istniejących już cząstkowych opracowań, życiorysów i wspomnień. Krótki zarys działalności warszawskich botaników można znaleźć w: T. Majewski, Botanika w Warszawie, zarys historyczny, Warszawa 2010.

4Obszerne omówienie działalności botanicznej Szuberta dał B. Hryniewiecki, Botanika w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae” 20, supl., s. 3–32 (1951). Zwięzły życiorys uwzględniający nowsze żródła zamieszcza Polski Słownik Biograficzny, t. 49, z. 2oo, s. 157–159.

5Jego historia jest opisana wyczerpująco w wydawnictwach: J. Bieliński, Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831), t. 1, Warszawa 1907, s. 418–473; J. Kołodziejczyk, Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego 1818–1918, Warszawa 1918; L. Karpowiczowa, 150 lat Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego (szkic historyczny), Warszawa 1967; L. Karpowiczowa, Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–1973, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 13, s. 133–147 (1974); T. Majewski, Historia Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego, [w:] 175 lat Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego, Materiały konferencyjne, Warszawa 1993, s. 3–10.

6M. Szubert, Spis roślin ogrodu botanicznego Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu, Warszawa 1820; M. Szubert, Spis roślin Ogrodu Botanicznego Królewskiego-Warszawskiego Uniwersytetu, Warszawa 1824. Według tych źródeł w roku 1820 było w Ogrodzie pięć tysięcy gatunków, w 1824 dwa razy więcej.

7Zarys działalności warszawskich zoologów opisał Gabriel Brzęk w dwóch opracowaniach: Historia zoologii w Polsce do roku 1918. Cz. 3, Materiały do ośrodka warszawskiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, sect. C, suppl. 7 (1955); Historia zoologii w Polsce do drugiej wojny światowej, Kraków, 2007.

8Z. Fedorowicz, 150-lecie Gabinetu Zoologicznego w Warszawie (1818–1968), „Przegląd Zoologiczny” 12, s. 276–285 (1968); W. Laszczkowska, Z dziejów księgozbioru Warszawskiego Gabinetu Zoologicznego (1819–1915), „Memorabilia Zoologica” 26, s. 1–72 (1974).

3. Okres 1832–1862

9K. Kowalska, Wpływ Szkoły Głównej na rozwój zoologii w Polsce w drugiej połowie XIX wieku, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 28–33 (1964).

4. Szkoła Główna (1862–1869)

10Podkreślała to m.in. w swoim obszernym studium Celestyna Orlikowska (C. Orlikowska, Z dziejów kształcenia biologów polskich w Szkole Głównej Warszawskiej w latach 1862–1869, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 7, s. 33–104 (1974)).

11T. Majewski, Botanika w Warszawie, zarys historyczny, Warszawa 2010, s. 25–34. W pracy tej autor dał zwięzły zarys działalności uczelni w zakresie botaniki oraz charakterystki profesorów i wychowanków zasłużonych później dla rozwoju wymienionej gałęzi wiedzy w naszym kraju.

12B. Hryniewiecki, Prof. dr Edward Strasburger (1844–1912), jego życie i dzieła, [w:] „Biblioteka Botaniczna P.T.B.”, t. 5, Warszawa 1938.

13Kurs botaniki podług I. B. Payera wydawany pod przewodnictwem Jerzego Alexandrowicza Professora Szkoły Głównej Warszawskiéj, 1865; Kurs organografii roślin podług I. B. Payera wydawany pod przewodnictwem Jerzego Alexandrowicza Professora Szkoły Głównej Warszawskiéj, 1865; Kurs anatomii i fizyologii roślin podług Hermanna Schachta wykładany przez Proffesora Jerzego Alexandrowicza w Szkole Głównej Warszawskiéj, 1865; I.R. Czerwiakowski, Botanika lekarska do wykładów, oraz dla użycia lekarzów i aptekarzów, Kraków 1861.

14J. Aleksandrowie, Stroenie i razvitie sporovmestilišč miksomicetov’, Warszawa 1872. W zielniku Zakładu Systematyki i Geografii Roślin UW znajdują się jeszcze okazy śluzowców zbierane przez Alexandrowicza. Nie jest wykluczone, że właśnie Alexandrowicz wpłynął na zainteresowanie tymi organizmami swojego ucznia Józefa Rostafińskiego, który później, już w Strasburgu pod kierunkiem słynnego botanika Antona de Bary’ego opracował światową monografię Śluzowce (Mycetozoa) (1875).

5. Cesarski Uniwersytet Warszawski (1869–1915)

15Wiele cennych informacji o tym mało znanym okresie w polskiej nauce można znaleźć w: C. Orlikowska, Z dziejów kształcenia biologów polskich. Działalność pedagogiczna i naukowa przyrodników rosyjskich na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim w latach 1869–1915, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, ser. B, 6, s. 113–159 (1962).

16Sylwetki wykładających botanikę w Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim profesorów i asystentów oraz polskich studentów daje T. Majewski, Botanika w Warszawie..., s. 35–51.

17W. Ostrowski, Michał S. Cwiet – twórca chromatografii kolumnowej, „Postępy Biochemii” 15, s. 295–304 (1969).

18J. Szuleta, Profesor Zygmunt Wóycicki (1871–1941), „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” ser. B, 13, s. 67–86 (1967).

19Od 1907 roku używał nazwiska Nusbaum-Hilarowicz. Jego obszerną biografię opublikował G. Brzęk, Józef Nusbaum-Hilarowicz. Życie, praca, dzieło, Wyd. Lubelskie, Lublin 1984.

20Praca ta ukazuje ówczesny stan naszej awifauny badanej przez Taczanowskiego przez 40 lat, a jej smutne podsumowanie zawarł on w przedmowie (Ptaki krajowe, t. 1, 1882, s. VII-VIII): „[wydanie dzieła – przyp. aut.] tem więcej uważam za pożyteczne z powodu stanu fauny zmieniającej się szybkim krokiem, skutkiem wzrostu ludności i zmieniania się warunków miejscowych, dla ptastwa dzikiego koniecznych. Przyszłe pokolenia wielu już zapewne gatunków w naszych stronach nie znajdą, które za naszej młodości były jeszcze pospolitemi. Przez czas, gdy się tym przedmiotem zajmuję, widzę ogromną różnicę”. Cóż powiedziałby Taczanowski na dzisiejszy stan naszej awifauny?

6. Uniwersytet Warszawski (1915–1939)

21Zmiany organizacyjne UW w okresie międzywojennym są opisane w: T. Manteuffel, Uniwersytet Warszawski w latach 1915/16–1935/36, Warszawa 1936. Jako uzupełniające w tym zakresie należy traktować informacje zawarte w wydawanym corocznie wydawnictwie o najczęściej stosowanym tytule Skład osobowy i spis wykładów na rok akademicki..., dającym pełne wykazy zatrudnionych w uczelni pracowników naukowych.

22Od roku 1927 w ramach nowego Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego.

23A. Skirgiełło, Powstanie i rozwój Zakładu Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Warszawskiego (w zarysie), Warszawa 2001.

24B. Hryniewiecki, Historia botaniki w Polsce, [w:] Poradnik dla samouków, Wyd. nowe, t. 7, Botanika II, Warszawa 1927, s. 699–743; B. Hryniewiecki, Uzupełnienia, [w:] Poradnik dla samouków, t. 8, Botanika III, Warszawa, s. 307–310; B. Hryniewiecki, Zarys historii botaniki w Polsce. Précis de Uhistoire de la botanique en Pologne, Warszawa 1931, s. 34; B. Hryniewiecki, Précis de l’histoire de la botanique en Pologne, [w:] Histoire sommaire des sciences en Pologne, Kraków, 1933, s. 107–127; B. Hryniewiecki, Zarys historii botaniki w Polsce. Précis de l’histoire de la botanique en Pologne, Warszawa 1933, s. 45, 57 tab.; B. Hryniewiecki, Rozwój botaniki w Polsce, [w:] Historia nauki polskiej w monografiach, t. 8, Kraków 1948, s. 53.

25Według: Uniwersytet Warszawski. Skład Uniwersytetu i spis wykładów w semestrze zimowym (czyli w I-szym i II-gim trimestrze) 1921/22, Warszawa 1921, s. 27. Brak tej informacji w biogramie Ptaszyckiego zawartym w Polskim Słowniku Biograficznym, (t. 29, z. 2, s. 292–293) i w A. Skirgiełło, Powstanie i rozwój Zakładu Systematyki i Geografii Roślin....

26Historię tej placówki do roku 1960, a  więc do śmierci jej twórcy, profesora Bassalika, opisała L. Janota-Bassalik, Zakład Fizjologii Roślin Uniwersytetu Warszawskiego (1919–1960), „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 17, s. 83–95 (1980).

27Spis ten ukazał się drukiem jedynie jako odbitka z niewydanego w całości (z powodu wybuchu wojny) siódmego tomu „Rocznika Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego”. Z inicjatywy Jakuba Dolatowskiego reprint tej pracy zamieszczono w tomie 54 „Rocznika Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego”, który ukazał się w 2006 roku.

28Później na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym.

29Jest to przydatek na końcu ciała wielu pasożytniczych płazińców, którego obecność miała świadczyć, według Janickiego, o bliskim pokrewieństwie różnych grup tych robaków, a w szczególności o pochodzeniu tasiemców od przywr.

30Chalcides lineatus Leuck – południowoeuropejska jaszczurka.

31Baehr nazwał ją własną nazwą Aphis palmae, gdyż żerowała na palmie pokojowej (informacja uzyskana w swoim czasie przez autora od prof. Janusza Nasta). Brak takiego, formalnie opisanego taksonu.

32Należy zaznaczyć, że od 1932 roku istniały w Uniwersytecie Warszawskim dwa Zakłady Fizjologii Zwierząt: jeden na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym, kierowany przez Białaszewicza, i drugi na Wydziale Weterynaryjnym, kierowany przez Gutowskiego.

33G. Brzęk, Alfred Lityński twórca nowoczesnej hydrobiologii polskiej, Suwałki 1994.

34Obszerną monografię tej Stacji stanowi praca G. Brzęk, Stacja Hydrobiologiczna na Wigrach, warsztat pracy badawczej i kolebka nowoczesnej limnologii polskiej, Lublin 1988.

35J. Domaniewski, Kilka słów o organizacyi Muzeum Zoologicznego przy Muzeum Narodowem w Warszawie, „Pamiętnik Fizyograficzny” 24, dz. VI, s. 6–9 (1917).

36Podstawowe wiadomości o nauczaniu i uprawianiu nauk przyrodniczych w warszawskich wyższych uczelniach lekarskich znajdują się w opracowaniu: Dzieje I Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie (1809–2006), red. M. Krawczyk, t. 1–3, Lublin 2007–2009.

37Czterdziestolecie (1926–1966) Wydziału Farmaceutycznego w Warszawie, red. H. Bukowiecki, „Farmacja Polska” 22, nr 11, s. 802–829 (1966).

38Por. T. Majewski, Botanika w Warszawie, zarys historyczny, Warszawa 2010, s. 102, 111–113.

39M. Ćwirko-Godycki, Edward Loth jako anatom i antropolog (3 VIII 1884 – 15 IX 1944), „Przegląd Antropologiczny” 36, s. 75–80 (1970).

40W tłumaczeniu na język polski: O rozcięgnie podeszwowym u człowieka i naczelnych.

41M. Gawin, Rasa i nowoczesność. Historia polskiego ruchu eugenicznego (1880–1952), Wyd. Nerita, Instytut Historii PAN, Warszawa 2003, s. 111, 129–130.

42Dobry zarys historii tej dyscypliny w uczelniach warszawskich daje K. Millak, Uczelnia Weterynaryjna w Warszawie 1840–1965, Warszawa 1965.

7. Okupacja niemiecka (1939–1945)

43Przejmujący opis tych wydarzeń znajduje się w zapiskach notowanych na bieżąco przez prof. Zygmunta Wóycickiego, a prowadzonych do 2 V 1941 roku; zmarł 23 VIII tego roku (rękopis w posiadaniu rodziny).

44T. Manteuffel, Uniwersytet Warszawski w latach wojny i okupacji. Kronika 1939/40–1944/45, Warszawa 1936. Więcej szczegółów o kształceniu przyrodników w: W. Karpowicz, Tajne nauczanie na poziomie wyższym w Warszawie w latach 1940–1944, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 20, s. 63–68 (1977).

45Wykaz prac z działu nauk matematyczno-przyrodniczych wykonanych w Polsce w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945, red. J. Stach, Kraków 1947.

46„Berichte der Landwirtschaftlichen Forschungsanstalt des Generalgouvernements”, Kraków 1943, 1944.

8. Okres powojenny

47T. Manteuffel, Z dziejów odbudowy Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–1949, „Przegląd Historyczny” 60, s. 506 (1969).

48Ustawa z dnia 15 grudnia 1951 roku o szkolnictwie wyższym i o pracownikach nauki. Dz.U. 1952 r. nr 6, poz. 38, art. 6.1. Przed tą datą jedynymi jednostkami organizacyjnymi w obrębie wydziału były zakłady, a nie katedry; profesor mógł kierować jedynie zakładem.

49Zmiany te trudno precyzyjnie opisać między innymi z powodu częstych rozbieżności między dokumentami udostępnionymi autorowi w Archiwum UW i w biurze Rektoratu UW a Składami osobowymi Uniwersytetu Warszawskiego (początkowo wydawanymi co roku, a później coraz rzadziej). W pierwszych latach powojennych decyzje władz odnośnie zmian w strukturze Uniwersytetu były ogłaszane w „Dzienniku Ustaw”, „Monitorze Polskim” i „Dzienniku Urzędowym” odpowiedniego ministerstwa, od roku 2000 w Monitorze UW, przez długi jednak okres nie były publikowane, zachowując się jedynie w powielanych uchwałach Senatu lub Rozporządzeniach Rektora.

50W poniższym przeglądzie katedr, zakładów i uczonych Wydziału Biologii zachowano ich przynależność do istniejących obecnie Instytutów, lecz nieuwzględniono chronologii ich powstawania: w pierwszej kolejności znajdują się cztery instytuty związane swymi korzeniami z nauką o roślinach, później Instytut Zoologiczny i wreszcie interdyscyplinarny Instytut Biochemii.

51Ta decyzja władz uniwersyteckich sugeruje, jakoby anatomia i cytologia roślin nie były częścią botaniki. A tak przecież było od początku istnienia nauki o roślinach, która dzieliła się na trzy specjalności, badające budowę organizmu rośliny (anatomia, później także cytologia), badające funkcjonowanie organizmu roślinnego (fizjologia) oraz klasyfikujące rośliny na podstawie ich podobieństw i różnic (systematyka).

52Wyczerpująca historię Zakładu można znaleźć w A. Skirgiełło, Powstanie i rozwój Zakładu Systematyki i Geografii Roślin....

53L. Janota-Bassalik, Zakład Fizjologii Roślin Uniwersytetu Warszawskiego...

54Niestety w niedługim czasie może się to zmienić, wobec planowanego przeniesienia nauczania w zakresie systematyki roślin do nowego budynku w kampusie UW przy ulicy Miecznikowa.

55L. Karpowiczowa, 150 lat Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1967.

56Archiwum UW, sygn. Ac 542 i Ac 1218. Pracownia Techniki Mikroskopowej jest także wymieniona w: Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 1972/1973, Warszawa 1972, s. 25.

57Za istotne, przekazane uprzejmie uzupełnienia autor dziękuje prof. Elżbiecie Katarzynie Jagusztyn-Krynickiej.

58Pierwszych 15 lat jej działalności opisano w: W. Kunicki-Goldfinger, Z. Kwiatkowski, K. Matusiak, Mikrobiologia ogólna na Uniwersytecie Warszawskim, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 16, s. 55–72 (1976, 1978).

59Utworzonej zarządzeniem Ministra Szkolnictwa Wyższego z 30 VII 1960 roku.

60M. Ostrowski, Profesor Władysław Jerzy Henryk Kunicki-Goldfinger przyrodnik i humanista, Sci & Art, Warszawa 1996.

61W Zakładzie Genetyki UW pod kierunkiem Gajewskiego studiowało i pracowało także wielu późniejszych pracowników Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN, z którym Instytut uniwersytecki utrzymuje ścisły, owocny dla obu instytucji kontakt. Te związki trwają od chwili powstania wymienionego Instytutu PAN w 1954 roku. Profesor Gajewski był inicjatorem, twórcą i wieloletnim kierownikiem i dyrektorem Zakładu Genetyki PAN, który wszedł później w skład Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. W roku 1993 Zakład Genetyki UW wyprowadził się z gmachu Obserwatorium Astronomicznego przy Alejach Ujazdowskich, gdzie przez wiele lat zajmował pomieszczenia na pierwszym piętrze, do siedziby Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN przy ulicy Pawińskiego.

62Tego typu nowe poglądy naukowców, obecne w naszej biologii mniej więcej w latach 1948–1956, miały oczywiście swoje uzasadnienie panującym w tym czasie realnym terrorem „władzy ludowej”, ale tym bardziej należy podziwiać odwagę tych, którzy się im oparli. Podsumowanie tego wyjątkowego okresu strachu i zakłamania w naukach biologicznych jest zawarte w mocnym artykule W. Gajewski, Parę słów o sytuacji w naukach biologicznych, „Problemy” 12, nr 10, s. 698–705 (1956).

63Oprócz innych, podanych wcześniej źródeł, wykorzystano tu także dane dotyczące historii Instytutu Zoologicznego UW znajdujące się w nieopublikowanym maszynopisie Hanny Delimatowej Historia Instytutu Zoologii Uniwersytetu Warszawskiego 1951–1991.

64Komensal to organizm pozostający w stosunku symbiozy z innym organizmem, często żyjący wewnątrz niego i żywiący się niewykorzystanymi przezeń produktami pokarmowymi.

65Uroczystość odnowienia doktoratu prof. Andrzeja Krzysztofa Tarkowskiego, Uniwersytet Warszawski. Biuro Informacji i Promocji, Warszawa, 2010.

66Biografie pracujących w Warszawie badaczy pierwotniaków oraz ich dorobek można znaleźć w: L. Kuźnicki, Protozoologia w Polsce 1861–2001, Warszawa 2003.

67Dzieje pierwszych lat działalności tej katedry opisano w: Z. Kaniuga, Katedra Biochemii 1958–1968. Działalność naukowa i dydaktyczna, Warszawa 1978, s. 79. Opis okresu późniejszego opracowała i opublikowała jako druk wewnętrzny Wydziału Biologii UW prof. Jadwiga Bryła w publikacji 50 lat Biochemii na Uniwersytecie Warszawskim 1958–2008, Warszawa 2008, s. 86.

 

CHEMIA

 

1. Geneza

1J. Bieliński, Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831), t. 2, Warszawa 1912, s. 642.

2A. Winiarz, Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Lublin 2002, s. 498.

3J. Śniadecki, Początki chemii stosownie do teraznieyszego tey umieiętności stanu dla pożytku uczniów i słuchaczów ułozone y za wzór lekcyi akademickich służyc maiące, ułożone przez Jędrzeia Śniadeckiego filozofii i medycyny doktora, chemii i farmacyi w Szkole Glówney Litewskiej zwyczaynego publicznego profesora, Wilno 1800; J. Śniadecki, Początki chemii dla użycia słuchaczów akademickich ułożone przez Jędrzeia Śniadeckiego filozofii i medycyny doktora, chemii w Wileńskim Imperatorskim Uniwersytecie zwyczajnego publicznego profesora, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, Medycznego w Wilnie członka; edycja powtórna powiększona i poprawiona, Wilno 1807.

4E. Nowicki, Nauka o rozbieraniu wód mineralnych i sztucznym ich przysposobianiu przez E. O. Klemensa Nowickiego ucznia Wydziału Akademickiego Warszawskiego Nauk Lekarskich, Warszawa 1813.

5S.F. Hermbstaedt, Nauka o rozbiorze roślin podług zasad fizyczno-chemicznych przez D. Zygmunta Fryderyka Hermbstaedt, tajnego konsyliarza, profesora chemii i farmacji w Kolegium Lekarsko-Chirurgicznym w Berlinie itd. z niemieckiego na język polski przez E. O. Klemensa Nowickiego, ucznia Wydziału Akademicko-Warszawskiego Nauk Lekarskich wyłożona, tłum. E. Nowicki, Warszawa 1813.

6S.F. Hermbstaedt, Anleiyung zur Zergliederung der Vegetabilien, Berlin 1807.

7S.F. Hermbstaedt, Nauka o rozbiorze roślin..., s. 112–126.

8J.B. Trommsdorff, Chemiczny probierczy gabinet, czyli wiadomość o użyciu i własnościach odczynników (reagentium) przez D. profesora chemii i aptekarza w Erfurcie, z niemieckiego na polski język wyłożony przez E. O. Klemensa Nowickiego, ucznia Wydziału Akademicko-Warszawskiego Nauk Lekarskich, tłum. E. Nowicki, Warszawa 1813.

9T. Heinrich, S. Fabian, Zbiór chemiczno-farmaceutycznych wiadomości z zastosowaniem do teorii i praktyk, Warszawa 1835.

10T. Heinrich, J. Schiller, Chemia farmaceutyczna, Botanika, Zoologia, Warszawa 1852–1853.

11Krótką biografię Jana Ch. Hoffmanna można znaleźć w: J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 468–469 oraz Z. Kosiek, Nauki rolnicze w Towarzystwie Warszawskim Przyjaciół Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967, s. 79.

12J.Ch. Hoffmann, Rozprawa o polepszeniu sztuki garbarskiej, „Roczniki Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 10, s. 476–487 (1817).

2. Królewski Uniwersytet Warszawski

13J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 225.

14J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 1, s. 565.

15A. Hann, O kwasie jarzębinowym przez Antoniego Hanna magistra filozofii, „Pamiętnik Warszawski” 6, nr 1, s. 73–97 (1823).

16J. Bełza, O wodach mineralnych uważanych szczególniej pod względem sposobów i historii ich rozbioru przez ... magistra filozofii, ob. prawa i administracji Uniwersytetu Królewskiego Warszawskiego, Warszawa 1829.

17J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 1, s. 570.

18I. Fonberg, Chemiia z zastosowaniem do sztuk i rzemiosł, ułożona przez..., t. 1–3, Wilno 1827–1829.

19I. Fonberg, Słownik wyrazów chemicznych, Wilno 1825.

20J. Śniadecki, Początki chemii dla użycia słuchaczów akademickich ułożone przez ... filozofii i medycyny doktora, chemii w Wileńskim Imperatorskim Uniwersytecie zwyczajnego publicznego profesora, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, Medycznego w Wilnie członka. Edycja powtórna powiększona i poprawiona, t. 1–2, Wilno 1807.

21A. Chodkiewicz, Chemiia przez hrabię ... Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk, Gospodarczo-Rolniczego i Galwanicznego Paryskiego członka, t. 1–7, Warszawa 1816–1820.

22J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 1, s. 558–564.

23K. Sławiński, Inwentarz Zakładu Chemii dawnego Uniwersytetu Wileńskiego zapoczątkowany przez Jędrzeja Śniadeckiego w r. 1797 i doprowadzony do końca przez Ignacego Fonberga, Warszawa 1938.

24I. Fonberg, Słownik..., s. 165.

25J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 1, s. 563.

26J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 226–231.

27J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 224.

28A.M. Kitajewski, Postrzeżenia niektóre służące do historii naturalnej czerwca polskiego przez. Rzecz czytana na publicznym posiedzeniu Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk, dnia 15 stycznia 1817 roku, „Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 12, s. 324–344 (1818); A.M. Kitajewski, Badania chemiczne nad czerwcem polskim i nad jego pierwiastkiem farbującym przez... czytana na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk dnia 4 maja 1818 roku, „Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 12, s. 345–369 (1818).

29A.M. Kitajewski, Rozprawa o farbierstwie i utwierdzaniu pigmentów na wełnie, „Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 17, s. 58–108 (1824).

30A.M. Kitajewski, Rys krótki wypadków rozbioru chemicznego wód mineralnych gożdzikowskich czytany na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk przez ... członka tegoż Towarzystwa. Dnia 30 kwietnia 1821 roku, „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 15, s. 87–108 (1822); A.M. Kitajewski, O wodach goździkowskich. Wyimek z rozprawy profesora chemii w Uniwersytecie Warszawskim... członka Towarzystwa Przyjaciół Nauk, czytany na posiedzeniu tegoż Towarzystwa d. 30 kwietnia b. r., „Pamiętnik Warszawski” 20, nr 6, s. 243–247 (1821).

31A.M. Kitajewski, O źródle słonym w województwie mazowieckim, „Izys Polska” 2, cz. 2, s. 243–250 (1820).

32J. Bełza, O wodach mineralnych w Królestwie Polskim. Wiadomość wyjęta z raportu, który w języku francuskim złożył w r. 1837 Rządowi Śp. Profesor Kitajewski, „Biblioteka Warszawska” 1, s. 70–75 (1841).

33J. Celiński, Rozbiór wody nałęczowskiej. Rzecz czytana przez ... profesora Uniwersytetu Warszawskiego na posiedzeniu publicznym d. 15 stycznia 1817, „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 12, s. 40–52 (1818).

34J. Celiński, Dowody, że Mięta pieprzowa krajowa i olej z niej pędzony nie ostępują w dobroci zielu i olejowi tegoż nazwiska z zagranicy sprowadzanym. (Rzecz czytana na posiedzeniu Działu Umiejętności w Towarzystwie Królewskim Przyjaciół Nauk przez prof. Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu, tegoż Towarzystwa członka), „Pamiętnik Lekarski Warszawski” 1, nr 2, s. 233–247 (1828).

35J. Waręski, Rozbiór chemiczny rośliny zwanej Barszcz polski (Heracleum sphondylium), „Pamiętnik Lekarski Warszawski” 2, nr 3, s. 379–394 (1829).

36„Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” 1802–1830.

37„Izys Polska, czyli Dziennik Umiejętności, Wynalazków, Kunsztów i Rękodzieł, Poświęcony Krajowemu Przemysłowi, tudzież Potrzebie Wiejskiego i Miejskiego Gospodarstwa” 1820–1828.

38„Piast, czyli Pamiętnik Technologiczny, Obejmujący Przepisy dla Gospodarstwa Domowego i Wiejskiego, Ogrodnictwa, Sztuk Pięknych, Rękodzieł i Rzemiosł, niemniej Lekarstwa Domowe Pospolite i Zwierzęce” 1829–1830.

39„Sławianin. Tygodnik dla Rzemiosł, Rolnictwa, Handlu, Domowego Gospodarstwa i dla Potrzeb Praktycznego Życia w Ogólności (Warsaw Mechanic’s Magazine)” 1829–1830.

40A. Winiarz, Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002, s. 399–406.

41A. Hann, Sposób rytowania na szkle za pomocą kwasu fluorowego, podany przez ... preparatora chemicznego przy Uniwersytecie Warszawskim, „Izys Polska” 1, nr 4, s. 428–430 (1826).

42M. Dumas, Traité de Chimie appliquée, aux arts; par Jean Baptiste Dumas, Tome Deuxieme, Paryż 1830, s. 570.

43J. Bełza, Wspomnienie Ś. P. Antoniego Hanna, „Biblioteka Warszawska” 4, s. 191–197 (1861).

3. Popowstaniowa kontynuacja

44J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 472.

45R. Gerber, Studenci..., s. 452.

46S. Zdzitowiecki, Wykład początkowy chemii o metaloidach i ich związkach, t. 1–2, Warszawa 1850–1851.

47S. Zdzitowiecki, Krótki rys teorii Liebiga co do żywienia się roślin i wpływu gruntu na wegetację, „Biblioteka Warszawska” 3, s. 109–134 (1842).

48J. Liebig, Listy o chemii: o jej zastosowaniu w przemyśle, fizjologii i w rolnictwie, tłum. S. Zdzitowiecki, Warszawa 1845.

49J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 476.

50T. Rybicki, Zasady technologii chemicznej, obejmujące wiadomości treściwie zebrane o fabrykacji i użytkach ważniejszych produktów mineralnych, Warszawa 1846.

51T. Rybicki, Upominek rolniczo-przemysłowy, obejmujący wiadomości technologiczne o wełnie, o jej myciu, odtłuszczaniu, bieleniu i ważniejszych z niej wyrobach, treściwie zebrane, Warszawa 1847.

52J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. з, s. 470.

53Sygn.14.

54Analiza treści tych notatek na tle chemii europejskiej została przedstawiona w dwóch książkach – zagadnienia chemii nieorganicznej w H. Lichocka, Badania leczniczych wód mineralnych w Polsce (1800–1858) z perspektywy rozwoju chemii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989, s. 134–136, natomiast zagadnienia chemii organicznej w H. Lichocka, Historia poszukiwania leku w roślinach w Polsce 1800–1856, Wydawnictwo IHN PAN, Warszawa 2002, s. 151–153.

55F. Werner, Rozbiór chemiczny wody mineralnej znajdującej się pod miastem Busk, uskuteczniony z polecenia Wysokiej Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, przez ... asesora farmacji w Radzie Ogólnej Lekarskiej, Warszawa 1832.

56F. Werner, Krótka wiadomość o częściach składowych wody mineralnej znajdującej się pod miastem Busk, „Pamiętnik Farmaceutyczny Krakowski” 1, s. 240–242 (1834).

57W. Karpiński, Rozprawa o nikotynie przez ... magistra farmacji. (Czytana na posiedzeniu Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego), „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” 34, s. 17–27 (1856).

58F. Werner, Uwagi nad powyższą rozprawą, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” 34, s. 27–36 (1856).

59R. Rembieliński, Teofil Lesiński na tle naukowej farmacji warszawskiej w wieku XIX, Warszawa 1949, s. 40–45.

60J. Dietl, Kilka słów o obecnym stanie Cesarskiej Akademii Lekarskiej w Warszawie, skreślił Profesor Dr. Dietl. Z autografu przeznaczonego do Tygodnika Lekarskiego Wiedeńskiego, tłum. M. Zieleniewski, Kraków, czcionkami Drukarni „Czasu”, 1859.

61J. Dietl, Kilka słów o obecnym..., s. 10.

62F.M. Sobieszczański, K. Kaszewski, Akademia Medyko-Chirurgiczna w Warszawie, „Tygodnik Ilustrowany”, 1, nr 6 (1859).

63T. Lesiński, Porównanie przetworów żelaznych pod względem zawartego w nich żelaza, przez ... magistra farmacji, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” 25, s. 92–108 (1851).

64Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. 453115. Kurs chemii wykładany w Akademii Cesarsko-Królewskiej Medyko-Chirurgicznej Warszawskiej przez profesora Teofila Lesińskiego, na rok 1857/1858.

4. Szkoła Główna

65L. Szperl, Materiały do historii Szkoły Głównej Warszawskiej. Rada Wydziału Matematyczno-Fizycznego. Chemicy. Pracownia chemiczna, Warszawa 1913.

66L. Szperl, Materiały do historii..., s. 23.

67L. Szperl, Materiały do historii..., s. 65.

68L. Szperl, Materiały do historii..., s. 67–68.

69Szkoła Główna Warszawska, „Tygodnik Ilustrowany” 13, nr 353 (1866),

70J. Natanson, Wykład chemii organicznej podług systemu unitarnego, Warszawa 1866.

71A. Kraushar, Siedmiolecie Szkoły Głównej Warszawskiej 1862–1869. Wydział Prawa i Administracji. Notatki do historii szkół prawa w Polsce, Warszawa–Kraków 1883, s. 164–167.

72S. Estreicher, Z ostatnich chwil Szkoły Głównej [na podstawie pamiętnika Karola Estreichera], Kraków 1916, s. 4–5.

73S. Estreicher, Z ostatnich chwil..., s. 6.

74S. Estreicher, Z ostatnich chwil..., s. 14–15.

75S. Estreicher, Z ostatnich chwil..., s. 16.

76Były to następujące pozycje: Chemia organiczna podług system unitarnego. Wykłady profesora Szkoły Głównej Warszawskiej dra Erazma Langera, 1869; Kurs chemii: Chemia mineralna podług systemu unitarnego. Metale. Wykłady profesora Szkoły Głównej Warszawskiej dra Erazma Langera, 1869; Kurs chemii: Chemia mineralna podług systemu unitarnego. Metaloidy. Wykłady profesora Szkoły Głównej Warszawskiej dra Erazma Langera, 1868/1869. Ten ostatni skrypt znajduje się w Bibliotece Wróblewskich w Wilnie (sygn. F 29–330), a jego kopię w postaci mikrofilmu posiada Biblioteka Instytutu Historii Nauki PAN w Warszawie.

77Kurs chemii mineralnej podług wykładu Władysława Dudrewicza, 1865.

78Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868 aux environs de la ville Pułtusk, [w:] L. Szperl, Materiały do historii..., s. 47.

79Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie 1875–1929, Warszawa 1929, s. 6.

80„Kurier Warszawski” z dnia 7(19) III 1874 r. informował, że wykład Milicera na temat nauki o wodzie – od starożytności po czasy najnowsze – zgromadził w Sali Ratusza tłumy słuchaczy. Dochód z biletów został przeznaczony dla Towarzystwa Osad Rolnych.

81Na przykład B. Skwarzec, Maria Skłodowska-Curie (1867–1934), jej życie i odkrycia naukowe, „Forum Medycyny Rodzinnej” 5, nr 3, s. 253 (2011); T. Miłobędzki, Dawne typy nowej chemii, „Roczniki Chemii” 19, nr 17–30 (1939).

82S. Jadczak, Bełżyce. Monografia miasta i gminy, Bełżyce 2002.

83D. Kamiński, Józef Leski (1845–1921). Dyrektor Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w latach 1897–1921, Warszawa 2011, s. 10.

84K. Sarnecki, Leski Józef Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 17, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972, s. 92.

85A. Brzozowski, Lubiński Zygmunt Piotr, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 17, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972, s. 614–615.

86H. Kondratowicz, Górnictwo, t. 1–2, Wende i S-ka, Warszawa 1903.

87Słownik polskich towarzystw naukowych, t. 2, cz. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 478.

5. Cesarski Uniwersytet Warszawski

88K. Bartoszewicz, Ostatnie dni Szkoły Głównej. (Z pamiętnika Juliana Bartoszewicza), „Tygodnik Ilustrowany”, nr 32 s. 514 (1923).

89K. Bartoszewicz, Ostatnie dni..., s. 514.

90L. Szperl, Materiały do historii..., s. 44.

91L. Szperl, Materiały do historii..., s. 48.

92E. Trepka, Działalność naukowa rosyjskich chemików w wyższych uczelniach Królestwa Kongresowego, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, seria c, z. 9, s. 89 (1964).

93I.Z. Siemion, O chemikach polskich doby zaborów. Szkice Biograficzne, Wrocław 1995, s. 61.

94E. Trepka, Działalność..., s. 94.

95E. Jankowski, Bronisław Znatowicz (Wspomnienie pośmiertne), „Kosmos. Czasopismo Polskiego Towarzystwa Przyrodników” XLIV, Lwów, 1918/1919, s. 315–320.

96I.Z. Siemion, O chemikach..., s. 93–113.

97E. Trepka, Działalność..., s. 95.

98J.I. Sołowiew, Istoria chimii w Rossii, Moskwa 1985, s. 382–383.

99E. Trepka, Działalność..., s. 96.

100E. Trepka, Działalność..., s. 97.

101C. Orlikowska, Z dziejów kształcenia biologów polskich. Działalność pedagogiczna i naukowa przyrodników rosyjskich na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim w latach 1869–1915, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, seria B, z. 6, s. 143, (1962).

102J.I. Sołowiew, Istoria..., s. 247.

103E. Trepka, Działalność..., s. 98.

104J.J. Wagner, K reakcji okislienia niepriedielnych uglerodistych sojedinienii, Warszawa 1888.

105J. Krajewska, A. Bednarz, Uniwersytet Warszawski 1870–1915. Materiały bibliograficzne, cz. 3, Indeksy, Warszawa 2004, s. 111.

106H. Kiepurska, Uniwersytet Warszawski w latach 1899–1915, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981, s. 522–523.

107J.I. Sołowiew, Istoria..., s. 386.

108A.A. Arbuzow, Kratkij oczerk rozwitia organiczeskoj chimii w Rossii, Moskwa–Leningrad 1948, s. 195.

109C. Orlikowska, Z dziejów kształcenia..., s. 138–139.

110M. Dolecki, Znaczenie prac Ludwika Brunera (1871–1913) dla rozwoju chemii fizycznej, Warszawa 2009, s. 53.

111C. Orlikowska, Z dziejów kształcenia..., s. 134.

112H. Kiepurska, Uniwersytet Warszawski..., s. 556.

113I. Ihnatowicz, Uniwersytet Warszawski w latach 1869–1899, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981, s. 485.

114T. Estreicher, Boguski Józef Jerzy (1853–1933), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 2, Kraków 1936, s. 201–203.

115J. Schroeder, Historia Wydziału Chemicznego, [w:] Politechnika Lwowska 1844–1945, Wrocław 1993, s. 255–257.

116W. Białek, Kazimierz Sławiński (1870–1941), „Sylwetki profesorów Politechniki Warszawskiej”, Pracownia Historyczna Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej, nr 87, sygn. III S.4330.

117W. Lampe, Ludwik Szperl (1879–1944), „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” 17, s. 255–257 (1938–1945).

118J. Piłatowicz, Tadeusz Benon Miłobędzki (1873–1959), „Sylwetki profesorów Politechniki Warszawskiej”, Pracownia Historyczna Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej, nr 73, sygn. III S.4330.

6. Uniwersytet Warszawski (1915–1945)

119T. Dąbrowski, Kuźnice polskiej kultury, „Ilustrowany Tygodnik Polski”, nr 16, s. 246 (1915).

120Archiwum PAN w Warszawie, Materiały Kazimierza Jabłczyńskiego, sygn. III-417.

121I.Z. Siemion, Reakcje imienne chemików Polaków, Warszawa 1987, s. 91.

122J. Braun, Badania w dziedzinie azotowych związków organicznych i ich pochodnych (1900–1908), Warszawa 1908.

123K. Sarnecki, Lampe Wiktor (1875–1962), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 16, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971, s. 431.

124K. Kabzińska, Pracownia Chemiczna w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie (1876–1939), „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki”, z. 2, s. 127 (1997).

125S. Zamecki, Chemia fizyczna z elementami chemii nieorganicznej i analitycznej, [w:] Historia nauki polskiej. Wiek XX. Nauki ścisłe. Zeszyt pierwszy, matematyka, fizyka, chemia, astronomia, Warszawa 1995, s. 318.

126K. Kabzińska, Profesor Wiktor Lampe i jego uczniowie, [w:] Szkoły naukowe chemików polskich, red. R. Mierzecki, Warszawa 1993, s. 171–175.

127J. Wasiak, Jan Świderski (1904–1988), [w:] Jubileusz 50-lecia Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego 1955–2005, Warszawa 2005, s. 55–58.

128W. Lampe, Zarys historii chemii w Polsce, Kraków 1948, s. 32.

129A. Dorabialska, Jeszcze jedno życie, Łódź 1998, s. 51.

130W. Świętosławski, Tematyka prac badawczych pięciu zespołów chemii fizycznej w latach 1908–1956, Nadbitka z „Rocznika Uniwersytetu Warszawskiego” 1 (1958).

131Politechnika Warszawska 1915–1925. Księga Pamiątkowa, red. L. Staniewicz, Warszawa 1925.

132Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Opis Patentowy nr 17173. Mieczysław Centnerszwer (Warszawa, Polska) i Jonasz Szper (Warszawa, Polska). Sposób otrzymywania potasowców i wapniowców za pomocą elektrolizy. Zgłoszono 4 V 1931 r. Udzielono 14 X 1932 r.

133Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Opis Patentowy nr 22058. Mieczysław Centnerszwer (Warszawa, Polska), Kazimierz Kwiatkowski (Warszawa, Polska) i Jonasz Szper (Warszawa, Polska). Ogniwo galwaniczne, względnie akumulator elektryczny. Zgłoszono 9 VII 1934 r. Udzielono 27 VIII 1935 r.

134S. Pieńkowski i in., Sprawozdania z działalności Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie za rok akademicki 1934–35 i za tok akademicki 1935–36 złożył Rektor Uniwersytetu tychże lat dr Stefan Pieńkowski profesor zw. fizyki podczas uroczystej inauguracji roku akademickiego 1935–36 w dniu 13 października 1935 i podczas uroczystej inauguracji roku akademickiego 1936–37 w dniu 18 października 1936, Warszawa 1936, s. 19.

135S. Pieńkowski i in., Sprawozdania z działalności... .

136S. Pieńkowski i in., Sprawozdania z działalności..., s. 33, 34.

137Archiwum PAN w Warszawie, Materiały Kazimierza Jabłczyńskiego, sygn p. 5.

138T. Manteuffel, Uniwersytet Warszawski w latach wojny i okupacji 1939/40–1944/45. Kronika, Warszawa 1948, s. 46.

139W. Grabowski, Polska tajna administracja cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 239.

140K. Kabzińska, R. Mierzecki, Chemicy polscy w latach II wojny światowej, Warszawa 2011.

141Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, sygn. 301/6574.

142Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Materiały Kazimierza Jabłczyńskiego, sygn III-417, p. 5.

7. Po II wojnie światowej

143T. Manteuffel, Uniwersytet Warszawski..., s. 58.

144A. Łapacz, Dzieje Biblioteki Wydziału Chemii UW, [w:] Jubileusz 50-lecia Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego 1955–2005, Warszawa 2005, s. 161–176.

145T. Stańczuk-Różycka, A. Nawrocka, Letnie Studium Polskie w Kopenhadze (1946). Wspomnienia, Materiały zjazdowe, Koło Chemików Absolwentów Uniwersytetu Warszawskiego, http://www.chem.uw.edu.pl/people/AMyslinski/kolo/kopen.html.

146A. Myśliński, Kazimierz Bolesław Zięborak (1923–2004), [w:] Jubileusz 50-lecia., s. 92–98.

147T. Kasprzycka-Guttmann, A. Kaim, A. Myśliński, Dzieje technologii chemicznej w UW, [w:] Jubileusz 40-lecia Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego (1955–1995), Warszawa 1995, s. 129.

148A. Galska-Krajewska, Niechciane eksperymenty na studiach chemicznych 1949–1955, [w:] Jubileusz 50-lecia..., s. 244–247.

149Na mocy Rozporządzenia Ministra Szkół Wyższych i Nauki z dnia 13 VII 1951 r.

150Z. Kęcki, Ze wspomnień spektroskopisty, [w:] Jubileusz 40-lecia..., s. 83

151B. Macierewicz-Żabowska, Pamięć o bliskich mi ludziach i sprawach, [w:] Jubileusz 40-lecia..., s. 118.

152K. Zięborak, Moje lata na Alma Mater Varsoviensis Wojciecha Świętosławskiego, [w:] Jubileusz 40-lecia..., s. 63.

153J. Wasiak, Wydział Chemii UW w roku akademickim 1955/56, [w:] Jubileusz 50-lecia..., s. 127–131.

154W. Kołos, Garść wspomnień starego chemika kwantowego, [w:] Jubileusz 40-lecia..., s. 87–93.

155L. Piela, Nasz Jubileusz, [w:] Jubileusz 40-lecia..., s. 6.

156P. Piątek, Zmiany struktury Wydziału objawem jego życia, [w:] Jubileusz 50-lecia..., s. 181–188.

157Z. Wielogórski, Władysław Jarosław Rodewald (1922–1997), [w:] Jubileusz 50-lecia..., s. 84–91.

158Inspiracje na osi czasu. Warszawska chemia uniwersytecka. Marii Skłodowskiej-Curie w setną rocznicę Nagrody Nobla z chemii, red. L. Piela, Wydział Chemii Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa 2011, s. 69–121.

159Inspiracje na osi czasu. Warszawska chemia uniwersytecka..., s. 109.

160W. Świętosławski, Tematyka prac badawczych pięciu zespołów chemii fizycznej... .

161W. Świętosławski, Tematyka prac badawczych pięciu zespołów chemii fizycznej..., s. 112.

162G. Chałasiński, Nasz Jubileusz, [w:] Jubileusz 50-lecia..., s. 7.

163S. Pieńkowski i in., Sprawozdania z działalności..., s. 12.

164A.K. Wróblewski, Pozycja nauki polskiej w międzynarodowych rankingach, „Studia Biura Analiz Sejmowych” nr 3(35), s. 89–106 (2013).

165A.K. Wróblewski, Pozycja nauki..., s. 90.

166A.K. Wróblewski, Pozycja nauki... .

 

NAUKI FIZYCZNE

 

1Większość materiałów dotyczących historii fizyki w Warszawie i w całej Polsce znajduje się w artykułach w czasopiśmie „Postępy Fizyki”, wydawanym przez Polskie Towarzystwo Fizyczne. Czasopismo to jest w przypisach oznaczane skrótem PF.

1. Królewski Uniwersytet Warszawski

2Życiorys Skrodzkiego, napisany przez niego samego, z datą 6 września 1823 roku, cytuje J. Bieliński, Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831), t. 3, Warszawa 1911, s. 211.

3J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 7.

4Publiczny Popis Uczniów Warszawskiego Liceum, Warszawa 1811; także Popisy dla lat 1812 i 1813.

5Cytaty w tym akapicie pochodzą z tekstu programu Skrodzkiego z 1823 roku; przytacza go J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 206–207.

6Publiczny Popis Uczniów..., Warszawa 1811.

7J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 167–193.

8J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 21.

9Rocznik Instytutów Religiynych i Edukacyynych w Królestwie Polskiem, s. 112, Warszawa 1824; szczegółowy spis przyrządów Gabinetu Fizycznego w rozbiciu na działy fizyki podał J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 1, s. 575–585.

10Oczerki po istoriifiziki w Rossii, red. A.K. Timirjazew, Moskwa 1949, s. 61–62.

11K.W. Wójcicki, Warszawa i jej społeczność w początkach naszego stulecia, wyd. Redakcji Biblioteki Warszawskiej, Warszawa 1875, s. 232.

12Rocznik Instytutów Religiynych i Edukacyynych w Królestwie Polskiem..., Warszawa 1830, s. 241.

13A. Kraushar, Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk, t. III–2, s. 136–138, 1904.

14J.K. Skrodzki, O wpływie elektromotoru Wolty na igłę magnesową, „Pamiętnik Warszawski” t. XIX, nr 2 (luty), s. 243–256 (1821); J.K. Skrodzki, O fenomenach elektromagnetycznych, „Pamiętnik Warszawski” t. XXI, nr 1 (wrzesień), s. 128–140 (1821).

15J.K. Skrodzki, O różney budowie łańcuchów Wolty i o skutkach krążącéy w nich elektryczności, „Pamiętnik Warszawski”, t. I: s. 306, t. II: s. 92–109, 222–238, 343–358, 431–456 (1822).

16S. Kośmiński, Słownik lekarzów polskich, Warszawa 1888 (zawiera obszerny, ale niekompletny spis publikowanych prac Milego).

17E. Hoppe, Geschichte der Physik, Braunschweig 1926 (reprint 1965).

18Kompas polski, czyli Narzędzie służące za kompas powszechny, gnomograf, obserwatoryum przenośne i narzędzie do kreślenia sekcyj konicznych, wynalezione i opisane przez Wojciecha Jastrzębowskiego, Warszawa 1843.

19R. Gerber, Studenci Uniwersytetu Warszawskiego 1808–1831. Słownik biograficzny, Ossolineum, 1977.

20W. Mossakowska, Początki fotografii w Warszawie (1839–1863), Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 1994.

21Józefa Żochowskiego Fizyka, wydana przez Józefa Sapałskiego, Warszawa 1841–1842.

22Taką informację podano w książce T. Piech, Zarys historii fizyki w Polsce, PAU, Kraków 1948, i została ona powtórzona w opracowaniu T. Piech, Fizyka, [w:] Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, red. K. Maślankiewicz, Wiedza Powszechna, Warszawa 1983, s. 217–258. Stamtąd zapewne ta fałszywa informacja trafiła nawet do biogramu Skrodzkiego, który opracował Stanisław Tadeusz Sroka dla Polskiego Słownika Biograficznego.

23Oczerki po istorii fiziki w Rossii..., s. 61–62.

24Kalendarz na rok 1857 wydawany przez Obserwatoryum Astronomiczne Warszawskie, Warszawa 1857, s. 119.

25Ilustrowany przewodnik po Warszawie, Nakład Redakcji Wędrowca, Warszawa l893, s. 31.

2. Szkoła Główna (1862–1869)

26S. Dobrzycki, Wydział Matematyczno-Fizyczny Szkoły Głównej Warszawskiej (Sekcja matematyczna), Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971.

27Z. Mizgier, Fizyka w Szkole Głównej Warszawskiej 1862–1869, PF 17, s. 657–666 (1966).

28J. Gadomski, Adam Prażmowski, pierwszy astrofizyk polski, „Urania” 27, nr 4, s. 95–102 (1956).

29A. Prażmowski, Observation de 1’eclipse totale de soleil du 18 juillet 1860, „Comptes Rendus de l’Academie des Sciences” 51, s. 195–197 (1860).

30Z pamiętnika Juliana Bartoszewicza, „Tygodnik Ilustrowany” nr 47, s. 758 (1922) (zapisek z 22 III 1869 r.). Wyjątki z pamiętnika tego kustosza Biblioteki Szkoły Głównej zostały opublikowane w „Tygodniku Ilustrowanym”, w numerach 42, 43, 44, 45, 46, 47, 49, 51 z 1922 r. oraz 41, 42 z 1923 r.

31Władysław Kwietniewski, „Wszechświat” 22, s. 3–4 (1903); S. Dickstein, Władysław Kwietniewski, „Wiadomości Matematyczne” 7, nr 1–2, s. 109–110 (1903).

32E. Dziewulski, Stanisław Przystański, „Wszechświat” 6, s. 786–789 (1887).

33A. Rovenchak, Oskar Fabian, pierwszy kierownik katedry fizyki teoretycznej na Uniwersytecie Lwowskim, PF 60, s. 205–210 (2009). W tym artykule biograficznym pióra obecnego profesora fizyki teoretycznej na Uniwersytecie Narodowym im. Iwana Franki we Lwowie można znaleźć pełną listę publikacji Fabiana.

34Bardzo obszerny życiorys Kramsztyka oraz wykaz jego dokonań opracowała K. Dormus, Stanisław Kramsztyk (1841–1906) i początki popularyzacji nauk o Ziemi, „Publications of the Institute of Geophysics, Polish Academy of Sciences” M-25 (347), s. 7–34 (2002).

3. Cesarski Uniwersytet Warszawski (1869–1915)

35Ju. A. Chramow, Istoria fiziki, Kijów 2006, s. 552.

36Ju. A. Chramow, Istoria..., s. 539.

37Informacje o publikowanych pracach tych fizyków rosyjskich można znaleźć np. w Biographisch-Literarisches Handwörterbuch zur Geschichte der exakten Wissenschaften, red. J. Ch. Poggendorf, t. 1–7, Leipzig 1863–1989 oraz w Catalogue of Scientific Papers, t. 1–19, Royal Society, London 1867–1925.

38Oczerkipo istorii fiziki w Rossii..., s. 64.

39S. Kalinowski, Ś.p. Wiktor Biernacki, „Sprawozdania i Prace Polskiego Towarzystwa Fizycznego” 4, s. 11–17 (1929); W. Werner, Wiktor Biernacki, „Mathesis Polska” 4, s. 35–37 (1929).

40W. Zuzga, Henryk Merczyng. Życie i działalność naukowa, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 32, nr 3–4, s. 691–710 (1987).

4. Uniwersytet Warszawski (1915–1939)

41E. Stenz, Józef Wierusz Kowalski, „Mathesis Polska” 3, s, 1–4 (1928); L. Klecki, Ś.p. Józef Wierusz Kowalski, „Sprawozdania i Prace Polskiego Towarzystwa Fizycznego” 4, s. 1–10 (1929); J. Szpecht, Wśród fizyków polskich, Lwów 1938, s. 99–106; A. Kawski, W sześćdziesiątą rocznicę śmierci Józefa Wierusza Kowalskiego, PF 38, s. 479 (1987).

42A. Zawadzki, Ś.p. prof. dr Marian Grotowski, PF 2, s. 1–5 (1951).

43Sam tylko Wydział Lekarski miał w tym roku akademickim 538 studentów – informację tę można znaleźć w: Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1939, red. A. Garlicki, Warszawa 1982, tabela 2 na s. 54.

44Spis Wykładów w semestrze zimowym 1915/1916 r. i w semestrze letnim 1916 r., Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1916.

45Dziś takie zajęcia noszą nazwę seminarium lub konwersatorium, a termin kolokwium ma znaczenie sprawdzianu dla studentów.

46Historia uniwersyteckiego ośrodka fizyki przy ul. Hożej w latach 1921–1995 została dość szczegółowo opisana w artykule: A.K. Wróblewski, Zarys dziejów „Hożej”, PF 45, s. 459–486 (1994), a także w wydawnictwie zbiorowym 75 lat fizyki na Hożej, red. M. Kicińska-Habior, A.K. Wróblewski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996. Oba te teksty stanowią podstawę niniejszego opracowania.

47Cały budżet Uniwersytetu wynosił wtedy 60 000 rubli; patrz H. Kolendo, Odrodzenie Uniwersytetu Warszawskiego w roku 1915. Pierwszy skład wykładających, „Roczniki UW”, XIII, 1973, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1974.

48J. Szpecht, Wśród fizyków polskich, Lwów 1938, s. 137–168; W. Kapuściński, Zgon Stefana Pieńkowskiego, „Problemy” 10, nr 1, s. 56 (1954); A. Sołtan, Stefan Pieńkowski 1883–1953, „Acta Physica Polonica” 13, s. 309–313 (1954); L. Natanson, Stefan Pieńkowski, PF 5, s. 226–238 (1954); P. Swings, In memoriam. Stefan Pieńkowski (28 VII 1883 – 20 XI 1953), PF 6, s. 271–286 (1955); A. Piotrowska, Ze wspomnień o Profesorze Stefanie Pieńkowskim, PF 11, s. 19 (1960); W. Kapuściński, Stefan Pieńkowski 28 VII 1883 – 20 XI 1953, PF 14, s. 615 (1963); B. Twarowska, Stefan Pieńkowski – Twórca Instytutu Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego, „Problemy” 19, nr 11, s. 693 (1963); J. Pniewski, Stefan Pieńkowski 1883–1953, twórca polskiej szkoły fizyki doświadczalnej, „Problemy” 25, nr 1, s. 11–15 (1969); T. Skaliński, Stefan Pieńkowski, uczony i organizator badań, PF 20, s. 643 (1969); T. Skaliński, O działalności naukowej Stefana Pieńkowskiego – w 25 rocznicę śmierci, PF 30, s. 175–186 (1979); L. Sosnowski, W stulecie urodzin Stefana Pieńkowskiego, PF 35, s. 161 (1984); J. Pniewski, Stefan Pieńkowski – w setną rocznicę urodzin i trzydziestą rocznicę śmierci, „Nauka Polska” nr 3, s. 201–212 (1984); J. Pniewski, Warszawskie środowisko fizyków okresu międzywojennego, PF 36, s. 51 (1985); Moim Mistrzem był Stefan Pieńkowski... – Rozmowa z Tadeuszem Skalińskim, PF 40, s. 163 (1989).

49Otwarcie Zakładu Fizycznego przy ul. Hożej 69 było wydarzeniem, które zostało odnotowane przez prasę codzienną, np. „Gazeta Warszawska” nr 28, s. 4; „Naród” nr 26, s.7; „Rzeczpospolita” nr 31, s. 7 – patrz: Uniwersytet Warszawski 1915–1939, 1939–1944, Suplement 1945–1965, materiały bibliograficzne, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991.

50Rozmowa z Władysławem Kapuścińskim, PF 36, z. 2, s. 151–160 (1985).

51T. Skaliński, O działalności naukowej Stefana Pieńkowskiego..., s. 175.

52L. Sosnowski, W stulecie urodzin...

53Zakład Fizyczny Uniwersytetu Warszawskiego, „Mathesis Polska” 1, s. 96–98 (1926).

54P. Swings, In memoriam. Stefan Pieńkowski...

55Według ówczesnego kursu 1 dolar = 8,9 zł. Ten kurs utrzymywał się przez kilka lat (Mały Rocznik Statystyczny, Główny Urząd Statystyczny RP, Warszawa 1934).

56E. Stenz, Zakład Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego, „Mathesis Polska” 7, nr 5–6, s. 73–81 (1932).

57Przykładowe budżety roczne wynosiły wtedy: Zakład Fizyczny UJ – 8000 zł, Zakład Fizyki AGH – 5000 zł, Zakład Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Poznańskiego – 2000 zł, Zakład Fizyki Teoretycznej UP – 1800 zł, Zakłady Fizyki I i II USB w Wilnie lącznie – 3000 zł, Zakład Fizyki Teoretycznej USB – 720 zł, II Zakład Fizyki Politechniki Lwowskiej – 8000 zł itd. (według: Szkoły Wyższe Rzeczypospolitej Polskiej, Wyd. Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1930).

58„Gazeta Polska” nr 153, s. 4, patrz: Uniwersytet Warszawski 1915–1939, 1939–1944, Suplement 1945–1965...

59L. Sosnowski, W stulecie urodzin...

60W. Majewski, O pracach Katedry Fizyki Elektronowej Politechniki Warszawskiej, PF 14 s. 659 (1963).

61Od pierwszych kroków w fizyce do odkrycia zjawiska odwrotnego nasycenia dielektrycznego – rozmowa z prof. Arkadiuszem H. Piekarą, PF 35, s. 167 (1984).

62Z. Ziółkowska, Fizyka teoretyczna w Polsce do 1939 r.: Geneza i rozwój, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 33, s. 313 (1987); M. Suffczyński, Fizyka teoretyczna, [w:] Historia nauki polskiej – wiek XX, Zeszyt pierwszy, s. 214–251, Warszawa 1995.

63W. Ścisłowski, Czesław Białobrzeski, PF 5, s. 413 (1954); W. Ścisłowski, Czesław Białobrzeski, „Acta Physica Polonica” 13, s. 301 (1954); S. Mrozowski, Czesław Białobrzeski, PF 21, s. 573 (1970); J. Hurwic, Czesław Białobrzeski (1878–1953). Fizyk i filozof fizyki, PF 38, s. 225–232 (1987).

64T. Bialobjeski, Sur l’equilibre thermodynamique d’une sphère gazeuse libre, „Bulletin International de l’Academie des Sciences de Cracoviae”, s. 264–290 (1913); w tamtych czasach Białobrzeski publikował prace obcojęzyczne, podpisując się jako Tscheslas Bialobjeski – chciał w ten sposób zapewnić, że jego imię i nazwisko będą w miarę prawidłowo wymawiane przez cudzoziemców.

65A. Eddington, On the radiative equilibrium of the stars, „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society” 77, s. 16–35 (1916).

66Cz. Białobrzeski, Szkic autobiograficzny i uwagi o twórczości naukowej, „Nauka Polska” 6, s. 49 (1927).

67Omawiane zdanie listu Eddingtona znamy wyłącznie z cytatu we wspomnianym Szkicu autobiograficznym, ponieważ oryginał listu, podobnie jak całe archiwum i dobytek Białobrzeskiego, uległy spaleniu podczas Powstania Warszawskiego.

68Na przykład G. Tiercy, L’Équilibre radiatif dans les étoiles, rozdział V, Paris 1935; S. Chandrasekhar, An Introduction to the Study of Stellar Structure, Chapter 6, New York 1939.

69List z dnia 16 I 1921 r.; treść jest cytowana w artykule: J. Hurwic, Czesław Białobrzeski...

70Zakład Fizyki Teoretycznej U.W., „Mathesis Polska” 7, nr 9–10, s. 164–166 (1932).

71S. Mrozowski: Czesław Białobrzeski...

72Skład Uniwersytetu i Spis Wykładów na rok akademicki 1933–1934, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1933.

73Skład Uniwersytetu i Spis Wykładów na trzy trimestry 1924–1925 r., Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1924; Skład Uniwersytetu i Spis Wykładów na rok akademicki 1929–1930, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1929; Skład Uniwersytetu i Spis Wykładów na rok akademicki 1930–1931, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1930; Spis Wykładów na rok akademicki 1937–1938, Uniwersytet Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1937.

74Moim Mistrzem był Stefan Pieńkowski... – Rozmowa z Tadeuszem Skalińskim...

75P. Swings, In memoriam. Stefan Pieńkowski.

76T. Skaliński, J. Szudy, Aleksander Jabłoński (1898–1980), PF 33, s. 61 (1982); J. Szudy, A. Bielski, Aleksander Jabłoński (1898–1980). Fizyk, muzyk, żołnierz, Wydawnictwo UMK, Toruń 2010.

77Uniwersytet Warszawski jest moją Alma Mater – rozmowa ze Stanisławem Mrozowskim, PF 42, s. 651–683 (1991); J. Turło, Stanisław Mrozowski doktorem h. c. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, PF 42, s. 473 (1991).

78Od pierwszych kroków wfizyce do odkrycia zjawiska odwrotnego nasycenia dielektrycznego – rozmowa z prof. Arkadiuszem H. Piekarą, PF 35, s. 167 (1984); J. Stankowski, Arkadiusz Piekara – fizyk i humanista niespokojny, PF 28, s. 349 (1977); A. Piekara, O rozwoju fizyki dielektryków w Polsce, PF 14, s. 679 (1963); W. Nawrocik, Arkadiusz Henryk Piekara 1904–1989, PF 41 s. 375 (1990).

79H. Cofta, Szczepan Szczeniowski (1898–1979), PF 31 s. 253 (1980).

80S. Szczeniowski, Sur la réflection des électrons, „Comptes Rendus de l’Academie des Sciences” 187, s. 106 (1928); obszerniejszy opis w pracy: O selektywnym odbiciu elektronów od kryształów, „Sprawozdania i Prace Polskiego Towarzystwa Fizycznego” 3, s. 405 (1928).

81C. Sulkowski, C. Wesołowska, Józef Mazur (1896–1977), PF 28, s. 467 (1977).

82Spis Wykładów na rok akademicki 1937–1938, Uniwersytet Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1937.

83L.W. Lewszin, Siergiej Iwanowicz Wawiłow, Nauka, Moskwa 1977, s. 179; S. Wawiłow, Sprawozdanie z 26 VIII 1935, dotyczące wizyty w maju 1935 (niepublikowane).

84P. Pringsheim, Fluorescence and Phosphorescence, Interscience Publishers Inc., New York 1949.

85Mówiąc w tym artykule o pracach opublikowanych, mamy zawsze na myśli tylko te, które zostały opublikowane w prestiżowych periodykach o renomie międzynarodowej (tak jak np. obecna tzw. lista filadelfijska).

86A. Jabłoński, Efficiency of Anti-Stokes Fluorescence in Dyes, „Nature” 131, s. 839 (1933).

87Rapports sur la photoluminescence présentés a la réunion internationale de photoluminescence, Varsovie, 20–25 mai 1936 (Vol. V des Acta Physica Polonica), Varsovie 1936.

88W oryginale: „Als Ort einer solchen Tagung war Warschau, das seit Jahren dank dem Wirken seines derzeitigen Universitätsrektors, des Herrn Pieńkowski, eine der Hauptzentralen der Lumineszenzforschung ist, von vorne herein praedestiniert”.

89J. Pniewski, Wspomnienia autobiograficzne, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 33, s. 269 (1988); przedruk w książce Fizycy wspominają, Kraków 2014.

90J. Pniewski, Wspomnienia..., s. 270.

91S.S. Schweber, QED and the Men Who Made It, Princeton University Press, Princeton 1994, s. 93–104.

92S.S. Schweber, QED and the Men..., s. 96.

93New Theories in Physics, Conference Organized in Collaboration with The International Union of Physics and The Polish Intellectual Co-operation Committee, Warsaw, May 30th – June 3rd 1938, International Institute of Intellectual Co-operation, Paris 1939.

94L. Natanson, Wspomnienie o Andrzeju Sołtanie, PF 11, s. 11–18 (1960); H. Niewodniczański, Andrzej Sołtan (1897–1959), PF 11, s. 3–10 (1960).

95J. Langer, J. Baranowski, Leonard Sosnowski (1911–1986), PF 38, s. 187 (1987).

96B.A. Gwiazdowska, Wspomnienie o Cezarym Pawłowskim, PF 34, s. 177 (1983).

97Z. Wilhelmi, Życie i dzieło Andrzeja Sołtana – w dwudziestą rocznicę śmierci, PF 31 s. 379–390 (1980).

98W. Gerlach, Bericht über meine Vortragsund Studienreise nach Polen (Warschau und Posen) vom 6 Mai bis 12 Mai 1939.

99A.K. Wróblewski, Fizyka wczoraj, dziś i jutro, PF 51, zeszyt dodatkowy, s. 44–54 (2000).

100Prace uniwersyteckiego ośrodka fizyki opublikowane w pięćdziesięcioleciu 1921–1970, red. S. Bażański, J. Zakrzewski, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1971.

101Uniwersytet Warszawski jest moją Alma Mater...

102B. Średniawa, Myron Mathisson (1897 – 1940), PF 33, s. 373–384 (1982); T. Sauer, A. Trautman, Myron Mathisson: What Little We Know Of His Life, „Acta Physica Polonica” B (Proceedings Suplement) 1, s. 7–25 (2008); w niektórych dokumentach jest także pisownia Mathison.

5. Okres wojny i okupacji

103J. Pniewski, Wspomnienia..., s. 272.

104„Polska Żyje” 15 XII 1939 r., s. 10; „Biuletyn Informacyjny” nr 26, s. 7, 1943 r.; „Aktualne Wiadomości” nr 26, s.5, 1943 r.; patrz: Uniwersytet Warszawski 1915–1939, 1939–1944, Suplement 1945–1965.

105M. Mathisson, Prof. C. Białobrzeski, „Nature” 145, s. 132 (27 I 1940).

106Rozmowa z profesorem Ignacym Adamczewskim, PF 39, s. 543 (1988).

107I. Adamczewski, Aparature for simultaneous measurements of „showers” and „ionisation bursts” – secondary effects of cosmic rays; Explosions of atomic nuclei in emulsion of photographic plates (special types) effected by cosmic rays; On the phenomenon of water becoming turbid and the speed of particles settling in Vistula water in various seasons of the year and various points of the filters; On the viscosity of Vistula water in different points of the filters; On the phenomenons of cataphoresis and electro-osmosis in Vistula water, [w:] Wykaz prac z działu nauk matematyczno-przyrodniczych wykonanych w Polsce w okresie okupacji niemieckiej 1939–1945, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1947, s. 145–146.

108L. Sosnowski, Referat z okazji 50-lecia Uniwersyteckiego Ośrodka Fizyki na Hożej w Warszawie, PF 22, s. 459 (1971).

6. Fizyka na Uniwersytecie Warszawskim po 1945 roku

109T. Manteuffel, Uniwersytet Warszawski w latach wojny i okupacji. Kronika 1939/40 – 1944/45, Warszawa 1948.

110M. Danysz, J. Pniewski, Fizyka wysokich energii i cząstek elementarnych w Ośrodku Warszawskim na Hożej, PF 14, s. 633 (1963).

111Skład uniwersytetu i Spis Wykładów na rok akademicki 1946–1947, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1946.

112Skład uniwersytetu i Spis Wykładów na rok akademicki 1947–1948, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1947.

113L. Sosnowski, Excess-defect in semiconductor contacts, „Physical Review” 72, s. 641 (1947).

114Chyba już to wiem... – Rozmowa z Leonardem Sosnowskim, PF 37, s. 63–77 (1986); przedruk w książce Fizycy wspominają, Kraków 2014.

115R. Wyrzykowski, Hała atomowa Uniwersytetu Warszawskiego, Wywiad z profesorem dr A. Sołtanem, „Problemy” 4, nr 4, s. 237 (1948).

116H. Niewodniczański, Andrzej Sołtan...; L. Natanson, Wspomnienie o Andrzeju Sołtanie...; Z. Wilhelmi, Życie i dzieło Andrzeja Sołtana.

117J. Dąbrowski, Wojciech Rubinowicz 1889–1974, „Acta Physica Polonica” 46A, s. 649 (1974).

118W. Królikowski, Pierwsze lata powojenne na Hożej, PF 62, s. 274–277 (2011).

119K. Majewski, Fizyka teoretyczna w 20-leciu Polski Ludowej, PF 15, s. 247 (1964).

120A. Trautman, Leopold Infeld, „Acta Physica Polonica” 33, 165 (1968); A. Trautman, Wspomnienie o Leopoldzie Infeldzie, PF 19, s. 147 (1968).

121J. Werle, Wspomnienie o Leopoldzie Infeldzie, PF 29, s. 367 (1978).

122J. Pniewski, Wspomnienia..., s. 287.

123J. Pniewski, Wspomnienia..., s. 288.

124Rozbudowa gmachu Instytutu Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, PF 3, s. 116 (1952); Nowe skrzydło gmachu Instytutu Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, PF 3, s. 388 (1952).

125J. Pniewski, Wspomnienia..., s. 288.

126Instytut Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, PF 3, s. 116 (1952).

127Instytuty Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, PF 3, s. 520 (1952).

128J. Pniewski, Wspomnienia..., s. 292.

129Skład Uniwersytetu na rok akademicki 1956–1957, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1956; Uniwersytet Warszawski 1808–1818–1958, red. A. Gieysztor, M. Strzemieński, Warszawa 1958.

130Instytut Fizyki PAN, PF 5, s. 102 (1954).

131Instytut Badań Jądrowych w Polsce, PF 6, s. 564 (1955).

132L. Dobrzyński, Bronisław Buras (1915–1994), PF 46, s. 303 (1995).

133S. Zachara, Ignacy Adamczewski (1907–2000), PF 52, s. 53 (2000).

134J. Stankowski, Arkadiusz Piekara – fizyk..., s. 350–353 (1977); W. Nawrocik, Arkadiusz Henryk Piekara 1904–1989, PF 41, s. 375–378 (1990).

135J.M. Massalski, Leopold Jurkiewicz (1906–1966), PF 17 s. 233 (1966).

136W. Grębecka, K. Szymborski, Pamięci Armina Teskego, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 23, nr 1, s. 251–254 (1978).

137D. Mączka, J.M. Zinkiewicz, Włodzimierz Żuk (1916–1981), PF 33, s. 273 (1982).

138S. Michalak, L. Wojtczak, Ludwik Natanson (1905–1992), PF 44, s. 432 (1994).

139H. Cofta, Szczepan Szczeniowski (1898–1979), PF 31 s. 252–260 (1980).

140A. Jabłoński, O pracach Katedry Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, PF 14, s. 641 (1963).

141C. Sulkowski, C. Wesołowska, Józef Mazur..., s. 467.

142A. Borowiec, J. Łopuszański, A. Pękalski, Wspomnienie o profesorze Janie Rzewuskim (1916–1994), PF 47 s. 65–71 (1996); J. Rzewuski, Wspomnienia, PF 50, s. 57–77 (1999).

143Z. Paczkowski, Bogna Klarner (1908–1989), PF 41, s. 311 (1990).

144B. Smolińska, W. Majewski (1898–1981), PF 32, s. 628 (1981).

145R. Trykozko, Włodzimierz Marek Ścisłowski (1902–1982), PF 35, s. 43 (1984).

146B. A. Gwiazdowska, Wspomnienie o Cezarym Pawłowskim, PF 34, s. 177 (1983).

147B. Buras, Od dyfrakcji promieni X na Hożej do dyfrakcji neutronów w Świerku, PF 14, s. 627 (1963); W. Majewski, O pracach Katedry Fizyki Elektronowej Politechniki Warszawskiej, PF 14, s. 659 (1963); A. Piekara, O rozwoju fizyki dielektryków w Polsce, PF 14, s. 679 (1963); T. Skaliński, O pracach Katedry Optyki Instytutu Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego i Zakładu Optyki Instytutu Fizyki Polskiej Akademii Nauk, PF 14, s. 691 (1963); L. Sosnowski, Badania optyczne półprzewodników, PF 14, s. 697 (1963).

148M. Suffczyński, Władysław Opęchowski (1911–1993), PF 45, s. 102 (1994).

149M. Suffczyński, Roman Smoluchowski (1910–1996), PF 48, s. 257–263 (1997).

150Skład Uniwersytetu na rok akademicki 1956–1957, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1956.

151Lech Bobrowski, PF 10, s. 124 (1959).

152Akcelerator elektrostatyczny „Lech”, PF 13, s. 367 (1962).

153Z. Wilhelmi, Doświadczalna fizyka jądra atomu ośrodka warszawskiego w latach 1945–1964, PF 15 s. 405 (1964).

154Skrót od anglojęzycznej nazwy konferencji: Optical Pumping and Line Shape.

155L. Sosnowski, Referat z okazji 50-lecia Uniwersyteckiego Ośrodka Fizyki na Hożej w Warszawie, PF 22, s. 459 (1971); J. Pniewski, 50-lecie Ośrodka Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego (lata 1945–1971), PF 22, s. 465 (1971); W. Majewski, 50-lecie warszawskiej fizyki, PF 22, s. 449 (1971).

156Prace uniwersyteckiego ośrodka fizyki opublikowane w pięćdziesięcioleciu...

157Dzieje astronomii w Uniwersytecie Warszawskim, pióra profesora Jarosława Włodarczyka, są przedstawione w tym tomie w osobnej części.

158Następnie funkcję dziekana Wydziału Fizyki pełnili: Janusz Zakrzewski (1972–1975), Jerzy Pniewski (1975–1981), Stanisław Woronowicz (1981–1984), Jerzy Mycielski (1984–1986), Andrzej K. Wróblewski (1986–1989), Krzysztof Ernst (1989–1995), Katarzyna Chałasińska-Macukow (1995–2001), Jan Bartelski (2001–2007), Teresa Rząca-Urban (od X 2007).

159Skład osobowy UW na rok akademicki 1972–1973, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1972.

160J.A. Zakrzewski, Wspomnienie o Jerzym Pniewskim, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 35 (2), s. 103 (1991); J.A. Zakrzewski, Wspomnienie o Jerzym Pniewskim, PF 43, s. 279 (1992).

161Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 1979/80, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1980.

162Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 1992/93, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Warszawa 1993.

163Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 2001/2002, Biuro Informacji i Promocji UW, Warszawa 2001.

7. Przegląd najważniejszych wyników badań164

164Profesorowie: Konrad Banaszek, Witold Bardyszewski, Katarzyna Cieślak-Blinowska, Marek Demiański, Jerzy Kamiński, Jerzy Langer, Tomasz Matulewicz, Michał Nawrocki, Krzysztof Pachucki, Stefan Pokorski, Radosław Przeniosło, Czesław Radzewicz, Izabela Sosnowska, Ryszard Sosnowski, Ryszard Stolarski i Marek Trippenbach zechcieli przeczytać fragmenty wstępnej wersji tego opracowania i zasugerować cenne poprawki i uzupełnienia, za co jestem im wdzięczny i serdecznie dziękuję.

165L. Lis, J. Rogaczewski, Stefan Czarnecki (1915–1997), PF 49 s. 57–58 (1998).

166J. Jankowski, Zdzisław Małkowski (1916–1983), „Acta Geophysica Polonica” 32 s. 213–214 (1984).

167T. Grycuk, Jerzy Rogaczewski (1926–2007), PF 58, s. 277–279 (2007).

168M. Łukaszewski, Wspomnienie o Kazimierzu Rosińskim (1920–1992), PF 45, s. 157–161 (1994).

169M. Łukaszewski, Tadeusz Skaliński (1910–1999), PF 51, s. 110–111 (2000).

170G. Białkowski, A. Kujawski, Wspomnienie o Bohdanie Karczewskim, PF 30, s. 243 (1979).

171A. Kopystyńska, Historia Zakładu Optyki, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 33–39.

172A. Kopystyńska, Krzysztof Marcin Ernst (1940–2003), PF 54, s. 216–217 (2003).

173T. Stacewicz, Zakład Optyki IFD WF UW (1996–2011), opracowanie przygotowane na 90-lecie fizyki na Hożej (niepublikowane).

174M. Łukaszewski, 45-lecie pracy naukowej Teresy Grycuk, PF 56, s. 188–189 (2005).

175Skład Uniwersytetu na rok akademicki 1956–1957, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1956.

176Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 1972/1973, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1972.

177I. Białynicki-Birula, J. Piasecki, Zakład Teorii Pola i Fizyki Statystycznej, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 131–134.

178Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego w roku akademickim 1979/1980, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1980.

179I. Białynicki-Birula, Z. Białynicka-Birula, Elektrodynamika kwantowa, PWN, Warszawa 1969, wyd. 2 – 1974, wyd. ang. Quantum Electrodynamics, Pergamn, Oxford 1975; I. Białynicki-Birula, M. Cieplak, J. Kamiński, Teoria kwantów. Mechanika fałowa, PWN, Warszawa 1991, poszerzone i poprawione wyd. ang. The Theory of Quanta, Oxford University Press 1992.

180Informacja o Katedrze Optyki Kwantowej i Fizyki Atomowej, opracowanie na 90-lecie fizyki na Hożej (niepublikowane).

181Patrz na przykład: J.H. Eberly, K. Wodkiewicz, Time-dependent physical spectrum of light, „Journal of the Optical Society of America” 67, nr 6, s. 1252–1261 (1977); K. Wodkiewicz, J.H. Eberly, Coherent states, squeezed fluctuations, and the SU(2) nas SU(1) groups in quantum-optics applications, „Journal of the Optical Society ofAmerica B-Optical Physics” 2, nr 3, s. 458–466 (1985); K. Wodkiewicz, P.L. Knight, S.J. Buckle, Squezzing and superposition states, „Physical Review” A35, nr 6, s. 2567–2577 (1987).

182Pamięci Krzysztofa Wódkiewicza został poświęcony cały numer 5 (s. 639–860) tomu 80 „Optics Communications” z 2010 roku; w 34 artykułach na 220 stronach jego przyjaciele, współpracownicy i uczniowie przedstawiają i dyskutują osiągnięcia tego wybitnego fizyka.

183M. Gavrilă, J.Z. Kamiński, Free-free transitions in intense high-frequency laser fields, „Physical Review Letters” 52, s. 613 (1984).

184R.R. Jones, P.H. Bucksbaum, Ionization suppression of Stark states in intense laser fields, „Physical Review Letters” 67, s. 3215 (1991); M.P. de Boer, J. Hoogenraad, R.B. Vrijen, L.D. Noordham, H.G. Muller, Indications of high-intensity adiabatic stabilization i neon, „Physical Review Letters” 71 s. 3263 (1993).

185K. Pachucki, D. Leibfried, T.W. Hänsch, Nuclear-structure correction to the Lamb shift, „Physical Review” A48, s. R1-R4 (1993).

186M. Puchalski, A.M. Moro, K. Pachucki, Isotope shift of the 32S1/2 – 22S1/2 transition in lithium and the nuclear polarizability, „Physical Review Letters” 97, s. 133001 (2006).

187K. Banaszek, K. Wódkiewicz, Direct probing of quantum phase space by photon, „Physical Review Letters” 76, s. 4344–4347 (1996).

188K. Banaszek, Cz. Radzewicz, K. Wódkiewicz, J.S. Krasiński, Direct measurement of the Wigner function by photon counting, „Physical Review” A60, s. 674 (1999).

189W. Vassen, C. Cohen-Tannoudji, M. Leduc, D. Boiron, Ch.I. Westbrook, A. Truscott, K. Baldwin, G. Birkl, P. Cancio, M. Trippenbach, Cold and trapped metastable noble gases, „Reviews of Modern Physics” 84, s. 175 (2012).

190J. Langer, Sosnowski Leonard, [w:] Polski Słownik Biograficzny, tom XL, zeszyt 167 (2001).

191Chyba już to wiem...

192T. Figielski, Julian Jan Auleytner (1922–2003), PF 55, s. 177–178 (2004).

193K. Blankiewicz, Maria Halina Chęcińska (1910–1986), PF 38, s. 267–268 (1987).

194J. Raułuszkiewicz, H. Szymczak, Wiesław Wardzyński (1924–1985), PF 37, s. 202–203 (1986).

195K. Ernst, Aniela Wolska (1908–1992), PF 43, s. 408 (1992).

196M. Grynberg, Z historii Zakładu Fizyki Ciała Stałego, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 4I-45.

197L. Sosnowski, Contribution of current carriers in the reflection of light from semiconductors, „Physical Review” 107, s. 1193 (1957); L. Sosnowski, O rekombinacii pri soudarenii nositielej toka w połuprowodnlkach, „Izwiestia Akademii Nauk ZSSR” 21, s. 70 (1957).

198J. Blinowski, Zakład Teorii Ciała Stałego, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 141–144.

199S. Olszewski, Wspomnienie o Macieju Suffczyńskim (1926–2004), PF 63, s. 135–136 (2012).

200J. Blinowski, M. Grynberg, Jerzy Mycielski (1930–1986), PF 37 s. 404–406 (1986).

201J. Kołodziejczak, L. Sosnowski, W. Zawadzki, A theory of thermoelectric and thermomagnetic effect, Proc. Int. Conf. on the Physics of Semiconductors, Exeter, 94, 1962; J. Kołodziejczak, L. Sosnowski, Thermoelectromotive force and Nernst-Ettinghausen effect in SnSb, „Acta Physica Polonica” 21, s. 399 (1962); L. Sosnowski, Transport phenomena in semiconductors with non-standard energy bands, Proc. Int. Conf. on the Physics of Semiconductors, Paris, 341, 1964.

202R. Piotrzkowski, S. Porowski, Z. Dziuba, J. Ginter, W. Giriat, L. Sosnowski, Band Structure of HgTe, „Physica Status Solidi” 8, K135 (1965).

203J.A. Gaj, Półprzewodniki półmagnetyczne – przygoda mojego życia (naukowego), PF 45, s. 125–140 (1994).

204J. Kołodziejczak, Polska Szkoła Półprzewodników. W stulecie urodzin Leonarda Sosnowskiego (prezentacja opublikowana na CD), 2011.

205J.A. Gaj, J. Ginter, R.R. Gałązka, Exchange interaction of manganese 3d5 states with band electrons in Cd1-xMnxTe, „Physica Status Solidi” (b) 89, s. 655–662 (1978).

206J.A. Gaj, R.R. Gałązka, M. Nawrocki, Giant exciton Faraday Rotation in  Cd1-xMnxTe mixed crystals, „Solid State Communications” 25, s. 193–195 (1978).

207J.A. Gaj, R. Planel, G. Fishman, Relation of magnetooptical properties of free excitons to spin alignment of Mn++ ions in Cd1-xMnxTe, „Solid State Communications” 29, s. 435–438 (1979).

208H. Boukari, P. Kossacki, M. Bertolini, D. Ferrand, J. Cibert, S. Tatarenko, A. Wasiela, J.A. Gaj, T. Dietl, Light and electric field control of ferromagnetism in magnetic quantum structures, „Physical Review Letters” 88, s. 207204 (2002).

209M. Goryca, T. Kazimierczuk, M. Nawrocki, A. Golnik, J.A. Gaj, P. Kossacki, P. Wojnar, G. Karczewski, Optical Manipulation of a Single Mn Spin in a CdTe-Based Quantum Dot, „Physical Review Letters” 103, s. 087401 (2009).

210M. Grynberg, M. Nawrocki: Jan Gaj (1943–2011), PF 62, s. 89–91 (2011).

211M. Zając, J. Gosk, M. Kamińska, A. Twardowski, T. Szyszko, S. Podsiadlo, Paramagnetism and antiferromagnetic d-d coupling in GaMnN magnetic semiconductor, „Applied Physics Letters” 79, s. 2432–2434 (2001).

212W. Knap, J. Łusakowski, T. Parenty, S. Bollaert, A. Cappy, V.V. Popov, M.S. Shur, Terahertz emission by plasma waves in 60 nm gate high electron mobility transistors, „Applied Physics Letters” 84, s. 2331–2333 (2004).

213W. Strupiński, K. Grodecki, A. Wysmołek, R. Stępniewski, T. Szkopek, P.E. Gaskell, A. Grueneis, D. Haberer, R. Bożek, J. Krupka, J.M. Baranowski, Graphene Epitaxy by Chemical Vapor Deposition on SiC, „Nanoletters” 11, s. 1786–1791 (2011).

214L. Dobrzyński, Bronisław Buras (1915–1994), PF 46, s. 303–307 (1995); L. Gerward, Profesor Bronisław Buras: metoda dyspersji energii i promieniowanie synchrotronowe, PF 60, s. 30–35 (2009).

215B. Buras, Od dyfrakcji promieni X na Hożej do dyfrakcji neutronów w Świerku, PF 14, s. 627 (1963); I. Sosnowska, Pracownia Struktury i Dynamiki Sieci (Zakład Metod Jądrowych Fizyki Ciała Stałego (1967–1981)), [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 51–54; I. Sosnowska, Zakład Struktury Dynamiki Sieci 1995–2009, opracowanie na 90-lecie fizyki na Hożej (niepublikowane); R. Przeniosło, Zakład Struktury Materii Skondensowanej 2009–2010, opracowanie na 90-lecie fizyki na Hożej (niepublikowane).

216B. Buras, J. Leciejewicz, V.V. Nitz, I. Sosnowska, J. Sosnowski, F.L. Shapiro, The time-of flight method for neutron crystal structure investigation and its possibilities in connection with very high flux reactors, Proceedings of the III United Nations Conference on Peaceful Uses of Atomic Energy, t. 7, United Nations, New York 1965, s. 447; także „Nukleonika” 9, s. 523–537 (1964).

217G. Kistner, R. Rubin, I. Sosnowska, Anisotropic Diffusion of Hydrogen in Niobium Single Crystals, „Physical Review Letters” 27, s. 1576–1577 (1971).

218I. Sosnowska, T. Peterlin-Neumaier, E . Steichele, Spiral magnetic structure in bismuth ferrite, „Journal of Physics” C15, s. 4835–4846 (1982).

219W. Sławiński, R. Przeniosło, I. Sosnowska, M. Bieringer, I. Margiolaki, E. Suard, Modulation of atomic positions in CaCuxMn7-xO12, „Acta Crystallographica” s. 535–542 (2009).

220J. Stolarski, A. Meibom, R. Przeniosło, M. Mazur, A Cretaceous Scleractinian Coral with a Calcitic Skeleton, „Science” 318, s. 92–94 (2007).

221M. Lefeld-Sosnowska, Zakład Badań Strukturalnych, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 47–50.

222I. Białynicki-Birula, J. Mycielski, Nonlinear-wave mechanics, „Annals of Physics” 100, s. 62 (1976).

223P. Kacman, Jan Blinowski (1939–2002), PF 54, s. 213–214 (2003); Ł.A. Turski, Smak nauki: o profesorze Blinowskim, PF 54, s. 214–215 (2003).

224J. Blinowski, Nguyen Hy Hau, C. Rigaux, J.P. Vieren, R. Le Toullec, G. Furdin, A. Hérold, J. Melin, Band structure model and dynamical dielectric function in lowest stages of graphite acceptor compounds, „Journal de Physique” 41, s. 47–58 (1980).

225B. Cichocki, B.U. Felderhof, K. Hinsen, E. Wajnryb, J. Bławdziewicz, Friction and mobility of many spheres in Stokesflow, „Journal of Chemistry Physics” 100, s. 3780 (1994).

226W. Bardyszewski, Profil badawczy Katedry Fizyki Materii Skondensowanej IFT, opracowanie na 90-lecie fizyki na Hożej (niepublikowane).

227M. Birowska, C. Śliwa, J.A. Majewski, T. Dietl, Origin of Bulk Uniaxial Anisotropy in Zinc-Blende Dilute Magnetic Semiconductors, „Physical Review Letters” 108, s. 237203 (2012).

228P. Szymczak, A.J.C. Ladd, The initial stages of cave formation: Beyond the one-dimensional paradigm, „Earth and Planetary Science Letters” 301, s. 424–432 (2011).

229Historia badań w fizyce jądrowej na Hożej została przedstawiona bardziej szczegółowo w artykułach: Z. Wilhelmi, Zakład Fizyki Jądra Atomowego, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 55–65; J. Żylicz, Zakład Spektroskopii Jądrowej, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 67–72; J. Jastrzębski, J. Kownacki, Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 151–155, a także w niepublikowanych opracowaniach: K. Siwek-Wilczyńska, Zakład Fizyki Jądra Atomowego (lata 1996–2010) oraz A. Płochocki, Z. Janas, Zakład Spektroskopii Jądrowej (1996–2010), przygotowanych na 90-lecie fizyki na Hożej.

230Z. Wilhelmi, V.S. Alfeev, S. Chojnacki, T. Morek, P. Radecki, K.I. Siomin, J. Srebrny, A. Wojtasiewicz, Magnetic Beta-Ray Spectrometer on Beam of Heavy Ion U-300 Cyclotron, JINR E6–4593, 1969.

231Ch. Droste, W. Neubert, S. Chojnacki, T. Morek, K.F. Alexander, Z. Wilhelmi, Investigations of Neutron-Deficient Cs Nuclei, „Nuclear Physics” A192, s. 595 (1972).

232P. Decowski, W. Grochulski, A. Marcinkowski, K. Siwek, Z. Wilhelmi, On Superconductivity Effects in Nuclear Level Density, „Nuclear Physics” A110, s. 129–141 (1968); W. Osakiewicz, J. Turkiewicz, Z. Wilhelmi, M. Jaskóła, Investigation of the Nuclear Surface by Means of (n, a) Reactions, „Nuclear Physics” 66, s. 361 (1965); patrz także praca przeglądowa: Z. Wilhelmi, O mechanizmie reakcji (n, p) i (n, a) wywołanych przez prędkie neutrony, [w:] Cząstki Elementarne – Jądro Atomowe – Promieniotwórczość, PWN, Warszawa 1967, s. 157–189.

233PF 6, s. 564 (1955).

234Z. Wilhelmi, J. Kownacki, Sławomir Chojnacki (1929–2004), PF 55, s. 285–286 (2004); Z. Wilhelmi, Wspomnienie o Sławku Chojnackim, PF 56, s. 177–181 (2005).

235Z. Szymański, J. Żylicz, Badanie jąder atomowych w warunkach ekstremalnych, [w:] Sprawozdanie z Sympozjum „Cyklotron ciężkich jonów w Instytucie Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego”, Jabłonna, 24 III 1972 r., s. 74–87.

236J. Jastrzębski, J. Kownacki, Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 151–155.

237M. Jaskóła, Lucjan Zemło (1939–2003), PF 54, s. 262–263 (2003).

238M. Kicińska-Habior, P. Decowski, M. Dąbrowska, W. Grochulski, T. Matulewicz, B. Sikora, J. Töke, Analysis of the 27Al(p, γ)28Si Reaction at Subbarrier Energies, „Zeitschrift für Physik A, Atoms and Nuclei” 31, s. 89 (1983).

239M. Kicinska-Habior, T. Matulewicz, Thermonuclear rates of the 28Si(p, γ) reaction, „Journal de Physique” 46, s. 1881 (1985).

240W. Urban, R.M. Lieder, W. Gast, G. Hebbinghaus, A. Krämer-Flecken, T. Morek, T. Rzqca-Urban, W. Nazarewicz, S. L. Tabor, Octupole Instability Induced by Rotation in the Nuclei 146,148Nd, „Physical Letters” B200, s. 424 (1988).

241„APS News” 4, nr 4, April, s. 17 (1995).

242B. Blank, S. Andramonje, S. Czajkowski, F. Davi, R. Del Moral, J.P. Dufour, A. Fleury, A. Musquere, M.S. Pravikoff, R. Grzywacz, Z. Janas, M. Pfützner, A. Grewe, A. Heinz, A. Junganhs, M. Lewitowicz, J.E. Sauvestre, C. Donzaud, New isotopes from 78Kr fragmentation and the ending point of the astrophysical rp process, „Physical Review Letters” 74, s. 4611 (1995).

243J. Żylicz, A review of experimental evidence for octupole deformation, Proc. Int. Research Conference on Nuclear Structure, Reactions and Symmetries, Dubrovnik 1986, red. R.A. Meyer, V. Paar, World Scientific 1986, t. 1, s. 179–185.

244P.C. Sood, D.M. Headly, R.K. Sheline, Intrinsic structures and associated rotational bands in deformed even-even nuclei of the actinide region, „Atomic Data and Nuclear Data Tables” 51, nr 2, s. 273–320 (1992).

245B. Sikora, I. Belaev, H. Gaiser, A. Gobbi, Y. Grigorian, K.D. Hildebrand, T. Matulewicz, A. Nikitin, D. Schöll, B. I. Smoliankin, Z. Wilhelmi, J. Zawadzki, Plastic Barrelfor the 4π Detector at SIS-ESR, NPL Annual Report 1990, s. 54.

246K. Wisniewski, P. Crochet, N. Herrmann, A. Andronic, R. Averbeck, A. Devismes, C. Finck, A. Gobbi, O. Hartmann, K. D. Hildenbrand, P. Koczon, T. Kress, R. Kutsche, Y. Leifels, W. Reisdorf, D. Schuell, J.P. Alard, V. Barret, Z. Basrak, N. Bastid, I. Belyaev, A. Bendarag, G. Berek, R. Caplar, N. Cindro, P. Dupieux, M. Dzelalija, M. Eskef, Z. Fodor, Y. Grishkin, B. Hong, J. Kecskemeti, Y.J. Kim, M. Kirejczyk, M. Korolija, R. Kotte, M. Kowalczyk, A. Lebedev, K.S. Lee, V. Manko, H. Merlitz, S. Mohren, D. Mois, W. Neubert, A. Nianine, D. Pelte, M. Petrovici, C. Plettner, F. Rami, B. de Schauenburg, Z. Seres, B. Sikora, K.S. Sim, V. Simion, K. Siwek-Wilczyňska, V. Smolyankin, A. Somov, M. Stockmeier, G. Stoicea, M. Vasiliev, P. Wagner, D. Wohlfarth, J.T. Yang, I. Yushmanov, A. Zhilin, Direct comparison of phasespace distributions of K- and K+ mesons in heavy-ion collisions at SIS energies – evidence for in-medium modifications of kaons?, „European Physical Journal” A9, s. 515 (2000).

247The PROMICE and WASA Collaboration (D. Akimov, S. Kullander, A. Turowiecki, Z. Wilhelmi, J. Złomańczuk), Physics with WASA and PROMISE, Intern. Conference on Physics with GeV- Particle Beams, 22–25 August 1994, Jülich, Germany.

248T. Matulewicz, E. Grosse, H. Emling, R. Freifelder, H. Grein, W. Henning, N. Herrmann, R. Holzmann, R. Kulessa, R.S. Simon, H.J. Wollersheim, B. Schoch, J. Vogt, M. Wilhelm, J.V. Kratz, R. Schmidt, R.V.F. Janssens, Response of BaF2 detectors to photons of 3–50 MeVenergy, „Nuclear Instruments and Methods” A289, s. 194 (1990).

249K.K. Gudima, T. Matulewicz, H. Delagrange, F.M. Marqués, G. Martínez, R.W. Ostendorf, M. Ploszajczak, Y. Schutz, V.D. Toneev, P. Božek, S. Hlaváč, R. Holzmann, A. Schubert, R.S. Simon, V. Wagner, H. Löhner, J.H.G. van Pol, R.H. Siemssen, H.W. Wilschut, J. Díaz, A. Marin, Subthreshold Pion Dynamics as a Source for Hard Photons beyond Proton-Neutron Bremsstrahlung in Heavy-Ion Collisions, „Physical Review Letters” 76, s. 2412 (1996).

250K. Korzecka, T. Matulewicz, Reconstruction of the π0 kinematics from gamma-gamma decay, „Nuclear Instruments and Methods” A453, s. 606 (2000).

251M. Pfützner, E. Badura, C. Bingham, B. Blank, M. Chartier, H. Geissel, J. Giovinazzo, L.V. Grigorenko, R. Grzywacz, M. Hellström, Z. Janas, J. Kurcewicz, A.S. Lalleman, C. Mazzocchi, I. Mukha, G. Münzenberg, C. Plettner, E. Roeckl, K.P. Rykaczewski, K. Schmidt, R.S. Simon, M. Stanoiu, J. -C. Thomas: First evidence for the two-proton decay of 45Fe, „European Physics Journal” A14, s. 279–285 (2002).

252K. Miernik, W. Dominik, Z. Janas, M. Pfützner, L. Grigorenko, C.R. Bingham, H. Czyrkowski, M. Ćwiok, I. G. Darby, R. Dąbrowski, T. Ginter, R. Grzywacz, M. Karny, A. Korgul, W. Kuśmierz, S.N. Liddick, M. Rajabali, K. Rykaczewski, A. Stolz, Two-Proton Correlations in the Decay of 45Fe, „Physical Review Letters” 99, s. 192501–1-192501–4 (2007).

253J. Kurcewicz, W. Czarnacki, M. Karny, M. Kasztelan, M. Kisieliński, A. Korgul, W. Kurcewicz, J. Kurpeta, S. Lewandowski, P. Majorkiewicz, H. Penttilä, A. Płochocki, B. Roussiere, O. Steczkiewicz, A. Wojtasiewicz, Identification of an a-decaying (9-) isomer in 216Fr, „Physical Review” C76, s. 0543201–054320–6 (2007).

254J. Kurpeta, W. Urban, A. Płochocki, J. Rissanen, V.V. Elomaa, T. Eronen, J. Hakala, A. Jokinen, P. Karvonen, I. D. Moore, H. Penttilä, S. Rahaman, S. Rinta-Antila, J. Ronkainen, A. Saastamoinen, T. Sonoda, J. Szerypo, Ch. Weber, J. Aysto, Excited states in 115Pd populated in ß-decay of 115Rh, „Physical Review” C82, s. 027306–1–027306–4 (2010).

255M. Dąbrowska, P. Jaracz, J. Jastrzębski, J. Kaczanowski, S. Mirowski, S. Osuch, E. Piasecki, L. Pieńkowski, G. Szeflińska, Z. Szefliński, J. Tropiło, Z. Wilhelmi, Isotopic Composition of Hot Particles Collected in North-East Poland, Proceedings of Int. Workshop on Hot Particles from the Chernobyl Fallout, feuern, 20–29 X 1989, Burgbau und Industriemuseum, Band 16/88 s. 63–75; E. Piasecki, P. Jaracz, S. Mirowski, Analysis of Gamma-Radioactivity of „Hot Particles” Released after the Chernobyl Accident, cz. 1, „Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry” 141, s. 221 (1990).

256Z. Wilhelmi, Z. Szefliński, J. Tarasiuk, A. Turowiecki, J. Złomańczuk, T. Skośkiewicz, Search for Neutron Emission in the Deuteron-Palladium System, „Nukleonika” 35, s. 175–185 (1990).

257J. Dąbrowski, Zdzisław Szymański (1926–1999), PF 51 s. 303–305 (2000).

258Z. Szymański, Fast nuclear rotation, Clarendon Press Oxford, 1983.

259Skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego 1988/1989, Biblioteka UW, Warszawa 1988.

260J. Dobaczewski, W. Nazarewicz, T.R. Werner, J.F. Berger, C.R. Chinn, J. Decharge, Mean-field description of ground-state properties of drip line nuclei; Pairing and continuum effects, „Physical Review” C53, s. 2809 (1996).

261Patrz np.: S. Ćwiok, P.H. Heenen, W. Nazarewicz, Shape coexistence and triaxiality in the superheavy nuclei, „Nature” 43, s. 705 (2005).

262W. Satuła, J. Dobaczewski, W. Nazarewicz, M. Rafalski, Microscopic calculation of isospin-breaking corrections to superallowed beta decay, „Physical Review Letters” 106, s. 132502 (2011).

263J.A. Zakrzewski, Wspomnienie o Marianie Danyszu, PF 38, s. 59 (1987).

264I. Stroński, Jan Kazimierz Danysz, PF 5, s. 473 (1954).

265Pracownia Radiologiczna zawdzięcza swoje powstanie hojności bogatego przemysłowca warszawskiego Józefa Kernbauma. Chciał on w ten sposób upamiętnić swego tragicznie zmarłego syna Mirosława (1882–1911), asystenta Marii Skłodowskiej-Curie, autora kilkunastu prac na temat promieniotwórczości, który w stanie depresji popełnił samobójstwo. Por. I. Stroński, Pracownia Radiologiczna im. Mirosława Kernbauma, „Problemy” 9, s. 524 (1954).

266M. Danysz, J. Pniewski, Delayed Disintegration of a Heavy Nuclear Fragment, „Philosophical Magazine” 44, s. 348 (1953); M. Danysz, J. Pniewski, Delayed Disintegration of a Heavy Nuclear Fragment Emitted in Nuclear Explosion, „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences, Classe 3” 1, s. 42 (1953).

267J. Pniewski, Wspomnienia..., s. 289–291; J. Pniewski, Początki fizyki hiperjąder, PF 30, s. 517 (1979); J. Pniewski, Identyfikacja hiperjąder, PF 37, s. 113 (1986).

268Instytut Badań Jądrowych został potem przemianowany na Instytut Problemów Jądrowych, a obecnie jest to Narodowe Centrum Badań Jądrowych.

269J. Bogdanowicz, M. Danysz, A. Filipkowski, E. Marquit, E. Skrzypczak, A.K. Wróblewski, J. Zakrzewski, Determination of the Mass of the Λ Hyperon, „Il Nuovo Cimento” 11, s. 727 (1959).

270M. Danysz, K. Garbowska, J. Pniewski, T. Pniewski, J. Zakrzewski, E.R. Fletcher, J. Lemonne, P. Renard, J. Sacton, D. O’Sullivan, T.P. Shah, A. Tompson, P. Allen, Sr.M. Heeran, A. Montwill, J.E. Allen, M.J. Beniston, D.H. Davis, D.A. Garbutt, V.A. Bull, R.C. Kumar, P.V. March, The Identification of a Double Hyperfragment, „Nuclear Physics” 49, s. 121 (1963).

271A.K. Wróblewski, Janusz Zakrzewski (1932–2008), „Rocznik PAU 2008/2009”, s. 229–231, Kraków 2009.

272A.K. Wróblewski, On the strange quark suppression factor in high energy collisions, „Acta Physica Polonica” B16, s. 379–392 (1985).

273L. Michejda, KAR 65, „Polska”, nr 11 (195), s. 37 (1970).

274A. Bamberger, M.A. Faessler, U. Lynen, H. Piekarz, J. Piekarz, J. Pniewski, B. Povh, H.G. Ritter, V. Soergel, Observation of γ rays from the Excited States of Hypernuclei, Contr. Paper to the Fourth Int. Conf. on High Energy Physics and Nuclear Structure, Dubna 1971; s. 24; „Physical Letters” B36, s. 412 (1971).

275Współpraca DELPHI-Polska – LEP i wyniki uzyskane przez DELPHI po czterech latach działania, PF 45, s- 3 (1994).

276W pracach w DESY brali udział nie tylko pracownicy z zakładów fizyki cząstek elementarnych i wysokich energii, lecz także praktycznie ze wszystkich zakładów Instytutu Fizyki Doświadczalnej!

277Publikacja donosząca o tym odkryciu: EMC Collaboration, A measurement of the spin asymmetry and determination of the structure function g(1) in deep inelastic scattering, „Physics Letters” B206, s. 364 (1988), zebrała do końca marca 2015 roku 1781 cytowań (wg bazy SLAC Inspire) i pod tym względem plasuje się w czołówce prac eksperymentalnych wszystkich czasów.

278Donosząca o tym odkryciu publikacja: Super-Kamiokande Collaboration, Evidence for oscillation of atmospheric neutrinos, „Physical Review Letters” 81, s. 1562–1567 (1998) jest najczęściej cytowaną pracą doświadczalną wszystkich czasów w tej dziedzinie; do końca marca 2015 roku była cytowana 4416 razy! (wg bazy SLAC Inspire).

279Kierownikiem Zakładu Fizyki Wysokich Energii był do końca jego istnienia Janusz Zakrzewski. Zakład Fizyki Cząstek Elementarnych był kierowany przez Andrzeja K. Wróblewskiego do 1991 roku, w okresie od marca 1991 roku do marca 1994 roku – przez Krzysztofa Dorobę.

280CMS Collaboration, Observation of a new boson at a mass of 125 GeV with the CMS experiment at the LHC, „Physics Letters” B716, s. 30–61 (2012).

281J. Werle, Moje przygody z fizyką na Hożej, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 99–109; A. Góralski, Józef Werle – wspomnienie o fizyku i filozofie, PF 55, s. 281–285 (2004).

282G. Białkowski, R. Sosnowski, Cząstki elementarne, PWN, Warszawa 1971.

283S. Pokorski, L. Van Hove, Independent production of particle clusters: a third general feature of high energy hadron collisions?, „Acta Physica Polonica” B5, s. 229 (1974); S. Pokorski, L. Van Hove, High energy hadron-hadron collisions and internal hadron structure, „Nuclear Physics” B86, s. 243 (1975).

284S. Pokorski, Gauge Field Aeories, Cambridge University Press, 1987.

285M. Misiak, The b → s e+ e-and b → s gamma decays with next-to-leading logarithmic QCD corrections, „Nuclear Physics” B393, s. 23–45 (1993); K.G. Chetyrkin, M. Misiak, Weak radiative B meson decay beyond leading logarithms, „Physical Letters” B400, s. 206–219 (1997).

286Ch.T. Hill, S. Pokorski, J. Wang, Gauge invariant effective Lagrangian for Kaluza-Klein modes, „Physical Review” D64, s. 105005 (2001).

287S.L. Bażański, M. Demiański, A. Trautman, Teoria względności, grawitacja i fizyka matematyczna, [w:] 75 lat fizyki na Hożej., s. 123–130.

288Rozmowa z Andrzejem Trautmanem – Moje pierwsze 50 lat na Hożej, PF 58, nr 4, s. 164–179 (2007), przedruk w książce Fizycy wspominają, s. 489–523, Kraków 2014; cytat ze s. 503–504.

289Rozmowa z Andrzejem Trautmanem...; cytat ze s. 500 książki Fizycy wspominają.

290S.L. Bażański, M. Demiański, A. Trautman, Teoria względności, grawitacja...

291A. Trautman, W. Kopczyński, Czasoprzestrzeń i grawitacja, PWN, Warszawa 1981; wersja angielska: Spacetime and Gravitation, PWN i J. Wiley, Warszawa i Chichester 1992.

292M. Demiański, M. Prószyński, Does PSR-0329 + 54 have companions?, „Nature” 282, 383 (1979).

293M. Demiański, Astrofizyka relatywistyczna, PWN, Warszawa 1978, wersja angielska: Relativistic Astrophysics, PWN i Pergamon Press, Warszawa i Londyn 1985.

294M. Demiański, J. Plebański, Rotating, charged, and uniformly accelerating mass in general relativity, „Annals of Physics”, 98, s. 98–127 (1976).

295Katedra Teorii Względności i Grawitacji, opracowanie przygotowane na 90-lecie fizyki na Hożej (niepublikowane).

296M. Geller, Zakład Biofizyki (1966–1995), [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 85–89; R. Stolarski, Zakład Biofizyki (1996–2010), opracowanie przygotowane na 90-lecie fizyki na Hożej (niepublikowane).

297D. Shugar, A. Psoda, Tautomerism of purines and pyrimidines, their nucleosides and various analogues, [w:] Landolt-Börnstein Encyclopedia: Numerical Data and Functional Relationships in Science and Technology (Group VII: Biophysics, t. 1, 4.12 1991).

298R. Stolarski, P. Lassota, Z. Kazimierczuk, D. Shugar, Solution conformations of some acyclo nucleoside and nucleotide analogues of antiviral acyclonucleosides, and their substrate/inhibitor properties in several enzyme systems, „Zeitschrift für Naturforschung” 43c, s. 231–242 (1988).

299P. Lassota, Z. Kazimierczuk, Z. Darżynkiewicz, Apoptotic death of lymphocytes upon treatment with 2-chloro-2'-deoxyadenosine (2-CdA)”, „Archivum Immunologiae Therapiae Experimentalis” 42, s. 17–23 (1994).

300Praca przeglądowa: B. Lesyng, J.A. McCammon, Molecular modelling methods. Basic techniques and challenging problems, „Pharmacology and Therapeutics” 60, s. 149–167 (1993).

301A. Bzowska, E. Kulikowska, E. Darżynkiewicz, D. Shugar, Purine nucleoside phospohorylase: structure activity relationships for substrate and inhibitor properties of N-1, N-7 and C-8 substituted analogues; differentiation of mammalian and bacterial enzymes with n-1-methylinosine and guanosine, „J. Biol. Chem.”, 263, 9212–9217 (1988).

302J. Antosiewicz, J.A. McCammon, M.K. Gilson, Prediction of pH-dependent properties of proteins, „Journal of Molecular Biology” 238, s. 415–436 (1994).

303Z. Kazimierczuk, H.B. Cottam, G.R. Revankar, R.K. Robins, Synthesis of 2'-deoxytubercidin, 2'-deoxyadenosine, and related 2'-deoxynucleosides via a novel direct stereospecific sodium-salt glycosylation procedure, „Journal of the American Chemical Society” 106, s. 6379–6382 (1984); J. Antosiewicz, J.A. McCammon, M.K. Gilson, The determinants of pK(a)s in proteins, „Biochemistry” 35, s. 7819–7833 (1996).

3041. E. Darżynkiewicz, J. Stępiński, R.E. Rhoads (Louisiana State University Health Center, Shreveport, USA): „Synthesis and Use of Anti-Reverse mRNA Cap Analogs”, patent USA nr U.S.P. 7,074,596, udzielony 11 VII 2006 r.
2. J. Jemielity, E. Grudzień-Nogalska, J. Kowalska, E. Darżynkiewicz, R.E. Rhoads: „Synthesis and use of antireverse phosphorothioate analogs of the messenger RNA cap”, zgłoszenie światowe w trybie PCT nr PCT/US2008/67494 (United States Provisional Application) z 19 VI 2008 r., patent udzielony 10 IV 2012 r.
3. J. Kowalska, J. Jemielity, E. Darżynkiewicz, R.E.Rhoads (Louisiana State University Health Center, Shreveport, USA), M. Łukaszewicz, J. Żuberek: „mRNA cap analogs”, zgłoszenie światowe w trybie PCT 4 VI 2009 r., nr PCT/US2009/046249, udzielony 27 VIII 2013 r., patent USA nr US 08519110 patent assignee: Board of Supervisors of Louisiana State University And Agricultural and Mechanical College Inventors (Official Gazette of the United States Patent and Trademark Office Patents) [apps.weboftnowledge.com].
4. J. Jemielity, J. Kowalska, R.E. Rhoads (Louisiana State University Health Center, Shreveport, USA), E. Grudzień-Nogalska, E. Darżynkiewicz: „Synthesis and use of anti-reverse phosphorothioate analogs of the messenger RNA cap” (12 XII 2013 r.), Australian Patent 2008265683, udzielony 12 XII 2013 r.
5. J. Jemielity, E. Grudzień-Nogalska, J. Kowalska, E. Darżynkiewicz, R.E. Rhoads (Louisiana State University Health Center, Shreveport, USA): „Cząsteczka RNA oraz sposób otrzymywania peptydów lub białka”, PL 214850, patent udzielony 17 X 2013 r.; zgłoszenie do Urzędu Patentowego RP 19 VI 2007 r., nr P 382703.
6. J. Kowalska, J. Jemielity, E. Darżynkiewicz, M. Łukaszewicz, J. Żuberek: „Nowe boranofosforanowe analogi dinukleozydów, ich zastosowanie, cząsteczka RNA, sposób otrzymywania RNA, oraz otrzymywania peptydów lub białka”, PL 215513, udzielony 12 XII 2013 r.; zgłoszenie do Urzędu Patentowego RP 6 VI 2008 r., nr P385388.
7. J. Jemielity, E. Grudzień-Nogalska, J. Kowalska, E. Darżynkiewicz, R.E. Rhoads: „Synthesis and use of antireverse phosphorothioate analogs of the messenger RNA cap”, patent nr 017740 Jewrazijskij (Rosja i kraje z podziału dawnego ZSRR) udzielony 02–28 II 2013 r.

305K. Cieślak-Blinowska, Pracownia Fizyki Medycznej, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 93–95; K.J. Cieślak-Blinowska, Fizyka biomedyczna, opracowanie przygotowane na 90-lecie fizyki na Hożej (niepublikowane).

306K.J. Blinowska, P.J. Durka, The application of wavelet transform and matching pursuit to the time varying EEG signals, [w:] Intelligent Engineering Systems through Artificial Neural Networks, t. 4, ASME Press, New York 1994.

307P.J. Durka, D. Ircha, K.J. Blinowska, Stochastic Time-Frequency Dictionaries for Matching Pursuit, „IEEE Transactions on Signal Processing” 49, s. 507–510 (2001).

308K.J. Blinowska, K. Kwaśkiewicz, W.W. Jędrzejczak, H. Skarżyński, Musical ratios in sounds from human cochlea, „Plos ONE” 7(5), s. e37988 (2012).

309M. Kamiński, K.J. Blinowska, A new method of the description of the information flow in brain structures, „Biological Cybernetics” 65, s. 203–210 (1991).

310K.J. Blinowska, R. Kuś, M. Kamiński, Granger causality and information flow in multivariate processes, „Physical Review” E 70, s. 050902 (2004); R. Kuś, M. Kamiński, K.J. Blinowska, Determination of EEG activity propagation: pair-wise versus multichannel estimate, „IEEE Transactions on BME” 51, s. 1501–1510 (2004).

311K.J. Blinowska, R. Kuś, M. Kamiński, J. Janiszewska, Transmission of Brain Activity During Cognitive Task, „Brain Topography” 23, s. 205–213 (2010).

312K.J. Blinowska, M. Kamiński, Functional brain networks: random, „small world” or deterministic?, „PLosOne” 8(10), s. e78763 (2013).

313K.J. Blinowska, M. Kamiński, A. Brzezicka, J. Kamiński, Application of directed transfer function and network formalism for assessment of functional connectivity in working memory task, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London” A371, s. 20110614 (2013).

314K.J. Blinowska, B. Trzaskowski, M. Kamiński, R. Kuś, Multivariate autoregressive model for a study of phylogenetic diversity, „Gene” 435, s. 104–118 (2009).

315Na przykład: K.J. Blinowska, M. Kamiński, Multivariate Signal Analysis by Parametric Models, [w:] Handbook of Time Series Analysis, red. B. Schelter, M. Winterhalder, J. Timmer, Wiley-VCH Verlag, 2006, s. 387–420; M. Kamiński, H. Liang, Casual Influence: Advances in Neurosignal Analysis, „Critical reviews in Biomedical Engineering” 33, s. 347–430 (2005).

316K.J. Blinowska, J. Zygierewicz, Practical Biomedical Signal Analysis using MATLAB, CRC Press, Taylor&Francis, Boca Raton, London, New York 2011.

317J. Zygierewicz, P. Suffczyński, K.J. Blinowska, A model of sleep spindle generation, „Neurocomputing” 38–40, s. 1619–1625 (2001).

318P. Suffczyński, S. Kalitzin, F.H. Lopes da Silva, Dynamics of non-convulsive epileptic phenomena modeled by a bistable neuronal network, „Neuroscience” 126, s. 467–484 (2004); P. Suffczyński, F.H. Lopes da Silva, J. Parra, D. Velis, S. Kalitzin, Epileptic Transitions: Model Predictions and experimental Validation, „Journal of Clinical Neurophysiology” 22, s. 288–299 (2005).

319Czterdziestolecie pracy naukowej Ireny Bóbr-Modrakowej, PF 9, s. 350–351 (1958); Irena Bóbr-Modrakowa (1889–1939), PF 10, s. 374–375 (1959).

320Skład uniwersytetu i Spis Wykładów na rok akademicki 1946–1947, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1946.

321Patrz: M. Grad, K. Haman, Instytut Geofizyki, [w:] 75 lat fizyki na Hożej..., s. 145–149; H. Pawłowska, Instytut Geofizyki, opracowanie przygotowane na 90-lecie fizyki na Hożej (nieopublikowane).

322T. Skaliński, Teodor Kopcewicz, PF 28, s. 473–480 (1977); T. Skaliński, Teodor Kopcewicz 1910–1976, „Przegląd Geofizyczny” 12, s. 3–8 (1977).

323M.F. Kozłowski, Początki geofizyki na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, „Przegląd Geofizyczny” 25, s. 97–106 (1990).

324T. Olczak, Prof. Dr Edward Stenz 1897–1956, PF 7, s. 530–533 (1956); M. Mackiewicz, Prof. Dr Edward Stenz, „Postępy Astronomii” 4, s. 99–101 (1956); Z. Mikulski, M. Mołga, A. Rojecki, S. Zych, Prof. Dr Edward Stenz, „Przegląd Geofizyczny” I (IX), s. 149–165 (1956).

325S. Maj, A. Guterch, Działalność profesora Tadeusza Olczaka (1907–1983) w geofizyce, „Przegląd Geofizyczny” 38, s. 169–174 (1993).

8. Zewnętrzne oceny osiągnięć fizyki w Uniwersytecie Warszawskim

326CHE Excellence Ranking, http://www.che-ranking.de/

 

GEOGRAFIA

 

1Historia geografii polskiej, red. A. Jackowski, S. Liszewski, A. Richling, WN PWN, Warszawa 2008.

2A. Richling, 90 lat geografii w Uniwersytecie Warszawskim, „Prace i Studia Geograficzne” 40 (2008).

3A. Richling, 80th anniversary of geography at the Warsaw University and 20th anniversary of the Faculty of Geography and Regional Studies, „Miscellanea Geographica” 8 (1998).

4A. Richling, Geografia w Uniwersytecie Warszawskim w 80 lat od powołania pierwszego zakładu i 20 lat po utworzeniu Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych, [w:] Geografia na przełomie wieków – jedność w różnorodności, red. A. Lisowski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa 1999.

1. Początki nauczania geografii na poziomie wyższym

5Z. Mikulski, Próby wprowadzenia geografii jako dyscypliny w Uniwersytecie Warszawskim, „Prace i Studia Geograficzne” 16 (1995).

6Z. Mikulski, Próby wprowadzenia geografii...

7D. Jędrzejczyk, Myśl geograficzna Wacława Nałkowskiego, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa 1999.

8Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1939, red. A. Garlicki, PWN, Warszawa 1982; Historia geografii polskiej...; J. Miziołek, Uniwersytet Warszawski. Dzieje i tradycja, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.

2. Okres międzywojenny

9Z. Mikulski, Próby wprowadzenia geografii...

10Wydział Filozoficzny w 1927 roku podzielił się na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy i Wydział Humanistyczny. Podział ten utrzymał się do 1951 roku, kiedy z Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego wyodrębnił się Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii oraz Wydział Biologii i Nauk o Ziemi (jednoczący biologię, geografię i geologię).

11Wprawdzie Kuciński (patrz A. Richling, A. Ciołkosz, T. Kozłowska-Szczęsna, K. Kuciński, Warszawski ośrodek badań geograficznych, [w:] Historia geografii polskiej. pisze, że w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie została powołana w 1906 roku Katedra Geografii Ekonomicznej Ogólnej, a 4 lata później druga – Katedra Geografii Gospodarczej Polski, jednak Wyższa Szkoła Handlowa powstała w 1915 roku, a pełne prawa akademickie uzyskała dopiero w 1933 roku wraz z jej przekształceniem w Szkołę Główną Handlową. Początek wspomnianej uczelni dały Prywatne Kursy Handlowe Męskie Augusta Zielińskiego uruchomione w Warszawie w 1906 roku i w 1915 roku przekształcone w Wyższą Szkołę Handlową.

12J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego okresie międzywojennym, „Czasopismo Geograficzne” 54, z. 2. (1983).

13K. Ostaszewska, Stanisław Lencewicz 1889–1944, „Prace i Studia Geograficzne” 40 (2008).

14Z. Mikulski, Geografia warszawska na tle stanu nauki polskiej po I wojnie światowej, [w:] Geografia na przełomie wieków.

15J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (1918–1951), „Prace i Studia Geograficzne” 16 (1995).

16T. Manteuffel, Uniwersytet Warszawski w latach 1915/16–1934/35. Kronika, Uniwersytet Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1936; Z. Mikulski, Geografia warszawska na tle.

17J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego w okresie międzywojennym...; J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (1918–1951)...

18Bezpośrednio po II wojnie światowej ukazały się jeszcze dwie prace kończące serię.

19J. Kondracki, Pierwsza generacja geografek w Warszawie, „Czasopismo Geograficzne” 68, z. 2 (1997).

20Królestwo Jugosławii powstało w 1929 roku. W 1923 roku było to Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS).

21Wykaz obowiązujących przedmiotów ulegał zmianom.

22J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (1918–1951)...

23A. Lisowski, Bogdan Zaborski 1901–1985, „Prace i Studia Geograficzne” 40 (2008).

24Kierunek geograficzny był i jest obecny w tej uczelni również po II wojnie światowej. Przez pewien czas istniały tu dwie katedry: Katedra Geografii Gospodarczej Świata związana z osobą Mieczysława Fleszara i Katedra Geografii Gospodarczej Polski kierowana przez Stanisława Berezowskiego. Obecnie w strukturze Szkoły Głównej Handlowej istnieje Katedra Geografii Ekonomicznej, której kierownikiem jest prof. Kazimierz Kuciński (patrz S. Berezowski, Geografia ekonomiczna w warszawskiej wyższej uczelni ekonomicznej 1906–1981, „Przegląd Geograficzny” 53, z. 3 (1981)).

25J. Kondracki, Geografowie Uniwersytetu Warszawskiego: Stanisław Lencewicz, Bogdan Zaborski, Stanisław Pietkiewicz, „Studia i materiały z dziejów nauki polskiej II”, z. 2 (1991).

3. Okres okupacji hitlerowskiej

26T. Manteuffel, Uniwersytet Warszawski w latach wojny i okupacji. Kronika 1939/40–1944/45, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1948.

27J. Paszyński, Geografia na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, [w:] Geografia na przełomie wieków...; W. Richling-Kondracka, Geografia w Warszawie podczas okupacji, „Przegląd Geograficzny” 19, 1939/45 (1946); J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego w okresie międzywojennym...; J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (1918–1951).

28A. Lisowski, Warszawska geografia i geografowie w okresie II wojny światowej, [w:] Pamiętamy. Geografia polska w okresie II wojny światowej, red. A. Jackowski, A. Michno, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Kraków 2010.

29C. Uhma, Konspiracyjny Instytut Kolonialny w Warszawie, „Kronika Warszawy” 17, s. 1–2 (1986); patrz też A. Lisowski, Warszawska geografia i geografowie.

30A. Lisowski, Warszawska geografia i geografowie...

31J. Kondracki, Geografia w obozie jeńców – Oflag II C, „Przegląd Geograficzny” 19, 1939/45 (1946); patrz też J. Kondracki, Zaklad Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego w okresie międzywojennym..., J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (1918–1951).

32J. Peretiatkowicz, Wiedza o Ziemi w obozie koncentracyjnym, „Przegląd Geograficzny” 19, 1939/45 (1946).

4. Geografia na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1945–1951

33J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (1918–1951).

34J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (1918–1951).

35Kopia pisma udostępniona przez J. Kondrackiego.

36Kopia sprawozdania podpisana przez Kuratora Zakładu prof. R. Kozłowskiego.

37Odbudowa wypalonego Pałacu Uruskich-Czetwertyńskich rozpoczęła się w 1948 roku.

38S. Leszczycki, J. Kondracki, Instytut Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–1954, „Przegląd Geograficzny” 26, z. 3 (1954).

39J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (1918–1951)...

40Stanisław Pietkiewicz (1894–1986) był geografem wszechstronnym. Jego główne pole zainteresowania stanowiła kartografia, ale przed II wojną światową w Zakładzie Geograficznym UW prowadził również zajęcia z hydrografii i geografii regionalnej Francji. Po wojnie przez krótki czas pracował w Uniwersytecie Jagiellońskim, potem kierował Katedrą Kartografii na UW i równocześnie wykładał hydrografię na Uniwersytecie Łódzkim. Interesował się też geografią regionalną Polski i geomorfologią Polski północno-wschodniej. Był autorem podręcznika Klimaty kuli ziemskiej. Mianowany profesorem w 1954 roku. Patrz: J. Pasławski, Stanisław Pietkiewicz 1984–1986, „Prace i Studia Geograficzne” 40 (2008).

5. Instytut Geograficzny na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi (1951–1969)

41Z. Kaczorowska, J. Kondracki, Instytut Geografii Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1951–1971, „Prace i Studia Instytutu Geograficznego UW” 15 (1974).

42S. Leszczycki, J. Kondracki, Instytut Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego....

43Patrz sprawozdanie z sesji poświęconej 50-leciu śmierci Wacława Nałkowskiego opublikowane w „Przeglądzie Geograficznym” 38, z. 3 (1961). Jednak zdaniem Kondrackiego (1995) fakt ten miał miejsce wcześniej i był związany z sesją zorganizowaną 14 XI 1952 roku dla uczczenia 100. rocznicy urodzin Nałkowskiego. Ten błąd (?) być może wynika z faktu, iż 9 VI 1952 roku nowo powołany Komitet Nauk Geograficznych PAN wystąpił z inicjatywą uczczenia pamięci Nałkowskiego i nadania jego imienia Instytutowi Geograficznemu UW. Sprawa była zapewne dyskutowana w trakcie wspomnianej sesji, ale decyzja nie zapadła.

44Działalność Instytutu Geografii Polskiej Akademii Nauk (od 1974 roku – Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, od 1997 roku – imienia S. Leszczyckiego) została szeroko omówiona przez Teresę Kozłowską-Szczęsną w: Historia geografii polskiej..., s. 354–370. W latach 1953–1996 Instytut mieścił się w Pałacu Uruskich-Czetwertyńskich i w Pałacu Staszica. W 1997 roku przeprowadził się do własnej siedziby przy ulicy Twardej 51/55. Funkcję dyrektora Instytutu sprawowali kolejno profesorowie: Stanisław Leszczycki (1953–1977), Jerzy Kostrowicki (1978–1986), Piotr Korcelli (1987–2010) i Marek Degórski (od 2010 r.). Obecnie Instytut składa się z sześciu zakładów i jednego zespołu badawczego. Są to następujące jednostki: Zakład Geoekologii i Klimatologii, Zakład Geografii Miast i Ludności, Zakład Geografii Wsi i Rozwoju Lokalnego, Zakład Przestrzennego Zagospodarowania, Zakład Badań Geośrodowiska, Zakład Zasobów Środowiska i Geozagrożeń oraz Zespół Systemów Informacji Geograficznej i Kartografii. Dwa ostatnie wymienione zakłady są usytuowane poza Warszawą (pierwszy w Krakowie, a drugi w Toruniu).

45J. Kondracki, Instytut Geograficzny Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi (1951–1969), „Prace i Studia Geograficzne” 16 (1995).

46Jerzy Kondracki (1908–1998) ukończył studia i doktoryzował się przed II wojną światową u profesora Lencewicza. Brał udział w kampanii wrześniowej i okres okupacji spędził w niemieckim obozie jenieckim. W latach 1951–1979 kierował Zakładem/Katedrą Geografii Fizycznej. Pełnił funkcję dziekana Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi oraz dyrektora samodzielnego Instytutu Geografii. Był rzecznikiem kompleksowych badań środowiska przyrodniczego. Rozwinął w Polsce kierunek nazywany kompleksową geografią fizyczną (geografią krajobrazu). Był autorem typologii krajobrazu naturalnego Polski i podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne. Opublikował ponad 750 prac, w tym wiele podręczników, m.in. wielokrotnie wznawiany Geografia fizyczna Polski. Był głęboko zaangażowany w działalność Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Członek honorowy pięciu zagranicznych towarzystw geograficznych.

47Doktor Tadeusz Żebrowski został niesłusznie oskarżony w tzw. spisku gen. Mariana Spychalskiego i aresztowany (patrz: A. Bonasewicz, Z dziejów Zakładu Geografii Regionalnej na Uniwersytecie Warszawskim, „Prace i Studia Geograficzne” 34 (2004)).

48A. Ciołkosz, Pracownia Fotointerpretacji Geograficznej, „Prace i Studia Instytutu Geograficznego UW” 15 (1974).

49Projekt rozwoju Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Warszawskiego w planie pięcioletnim – maszynopis udostępniony przez Jerzego Kondrackiego.

50J. Kondracki, Instytut Geograficzny Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi (1951–1969)...

51W. Okołowicz, Zakład Klimatologii, „Prace i Studia Instytutu Geograficznego UW”, z. 15 (1974); M. Stopa-Boryczka, J. Boryczka, 50 lat działalności naukowej i dydaktycznej Zakładu Klimatologii Uniwersytetu Warszawskiego (1951–2001), „Prace i Studia Geograficzne” 29 (2001); U. Kossowska-Cezak, Zakład Klimatologii Uniwersytetu Warszawskiego (1951–2000), „Prace i Studia Geograficzne” 28 (2001).

52E. Kantowicz, Działalność badawcza w Zakładzie Geografii Regionalnej w pięćdziesięcioleciu 1954–2004, „Prace i Studia Geograficzne” 34 (2004); J. Kondracki, Instytut Geograficzny Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi (1951–1969)...

53A. Ciołkosz, J. Ostrowski, Historia kartografii, [w:] Historia geografii polskiej...

54J. Kondracki, Instytut Geograficzny Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi (1951–1969)...; J. Pasławski, Z okazji pięćdziesięciolecia Katedry Kartografii Uniwersytetu Warszawskiego, „Prace i Studia Geograficzne” (2000).

55Lech Ratajski był aktywnym członkiem Międzynarodowej Asocjacji Kartograficznej. Pełnił funkcję przewodniczącego Grupy Roboczej Informacji Kartograficznej przekształconej później w Komisję Przekazu Kartograficznego. Dwukrotnie był wybierany wiceprezydentem Asocjacji (patrz: J. Pasławski, Z okazji pięćdziesięciolecia...).

56S. Leszczycki, J. Kondracki, Instytut Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego...

57Sprawozdanie z wycieczek studenckich w roku 1952/53 – maszynopis udostępniony przez Jerzego Kondrackiego.

58J. Kondracki, Instytut Geograficzny Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi (1951–1969).

6. Samodzielny Instytut Geografii (1969–1977)

59W związku z przepisami zabraniającymi równoczesnego zatrudnienia w dwóch instytucjach profesor Leszczycki zrezygnował z pracy na Uniwersytecie Warszawskim i związał swoją działalność z Instytutem Geografii PAN. Jak pisze Kozłowska-Szczęsna (Historia geografii polskiej..., s. 354–370), prof. Leszczycki miał wybitne osiągnięcia w dziedzinie metodologii geografii ekonomicznej, w dziedzinie geografii przemysłu i planowania przestrzennego. Jego dorobek publikacyjny sięga 1000 pozycji. Pełnił wiele odpowiedzialnych funkcji, przede wszystkim w Międzynarodowej Unii Geograficznej (przewodniczący i wiceprzewodniczący). Był członkiem honorowym 15. zagranicznych towarzystw geograficznych. W 1997 roku jego imię nadano Instytutowi Geografii Przestrzennego Zagospodarowania PAN.

60J. Kondracki, Instytut Geografii (1969–1977), „Prace i Studia Geograficzne” 16 (1995).

61W. Lenart, Mazowieckie Obserwatorium Geograficzne w Murzynowie, „Prace i Studia Geograficzne” 16 (1995).

62Z. Kaczorowska, J. Kondracki, Instytut Geografii Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1951–1971...; J. Kondracki, Instytut Geografii (1969–1977)...

63J. Kondracki, Instytut Geografii (1969–1977)...

64Z. Mikulski, Powstanie i rozwój hydrologii w Uniwersytecie Warszawskim, „Prace i Studia Geograficzne” 12 (1992).

65E. Kantowicz, Działalność badawcza w Zakładzie Geografii Regionalnej w pięćdziesięcioleciu 1954–2004, „Prace i Studia Geograficzne” 34 (2004).

66Projekt rozwoju Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Warszawskiego w planie pięcioletnim – maszynopis udostępniony przez Jerzego Kondrackiego.

7. Geografia w Studium Afrykanistycznym

67B. Winid, Studium Afrykanistyczne (1962–1975) i Instytut Afrykanistyczny (1975–1977), „Prace i Studia Geograficzne” 16 (1995).

68B. Winid, Studium Afrykanistyczne...

8. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych

69Z. Mikulski, Powstanie i początki działalności Wydziału Geografii...; M. Skoczek, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1977–2002, „Prace i Studia Geograficzne” 30 (2002).

70M. Skoczek, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego...

71A. Richling, 80th anniversary of geography at the Warsaw University....

72Podstawowe źródło informacji o funkcjonowaniu Wydziału w okresie od 2009 roku stanowiły sprawozdania Zespołu Dziekańskiego. Korzystano z następujących opracowań: sprawozdanie za 2009 rok (Warszawa, luty 2010), sprawozdanie z działalności w 2010 roku (Warszawa, marzec 2011), z działalności w 2011 roku (Warszawa, kwiecień 2012), z działalności w 2012 roku (Warszawa, kwiecień 2013) oraz sprawozdanie z okresu 2008–2012 (Warszawa 2012).

73Wykazana w 2006 roku samodzielna Katedra Dydaktyki Geografii i Krajoznawstwa została w 2008 roku zmieniona w zakład i włączona do Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej.

74B. Lipska, Centralna Biblioteka Geograficzna, „Prace i Studia Geograficzne” 16 (1995).

75S. Leszczycki, J. Kondracki, Instytut Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego.

76B. Lipska, Centralna Biblioteka...

77M. Skoczek, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego...

78Z. Mikulski, Powstanie i początki działalności Wydziału Geografii...

79Od 1962 roku do końca 2012 roku w obu Instytutach i na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych przeprowadzono 72 zakończone przewody habilitacyjne.

80Od 1924 roku (rok, w którym został ukończony pierwszy przewód doktorski pod kierunkiem S. Lencewicza) do końca 2012 roku stopień doktora w zakresie geografii uzyskało w Uniwersytecie Warszawskim 278 osób.

81U. Soczyńska, Działalność Wydziału na początku lat dziewięćdziesiątych, „Prace i Studia Geograficzne” 16 (1995).

82M. Skoczek, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego...

83Od początku istnienia studiów geograficznych w Uniwersytecie Warszawskim wydano 5101 dyplomów ukończenia studiów magisterskich w zakresie geografii i 336 dyplomy ukończenia studiów magisterskich w zakresie gospodarki przestrzennej. W okresie 2003–2012 wydano również 1148 dyplomów licencjackich, w tym z geografii 751 i z gospodarki przestrzennej 397.

84J. Kondracki, Zakład Geograficzny Uniwersytetu Warszawskiego (1918–1951).

85Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1939...

86A. Musiał, Działalność Koła Naukowego Studentów Geografii Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–70, „Prace i Studia Instytutu Geograficznego UW” 15 (1974).

87A. Musiał, Działalność Koła Naukowego Studentów Geografii Uniwersytetu Warszawskiego...

88P. Piszczek, Sprawozdanie Prezesa KNSG – 1986 r., maszynopis.

89S. Kałuski, Działalność Koła Naukowego Studentów Geografii, „Prace i Studia Geograficzne” 30 (2002).

90M. Skoczek, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego.

91A. Richling, Działalność Wydziału w latach osiemdziesiątych, „Prace i Studia Geograficzne” 16 (1995).

92M. Skoczek, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego...

93A. Lisowski, Współpraca Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych z zagranicą, „Prace i Studia Geograficzne” 30 (2002).

 

NAUKI GEOLOGICZNE

 

1Serdecznie dziękuję za wszelką okazaną mi pomoc przy pracy nad tym opracowaniem moim kolegom uniwersyteckim: profesorom Bogusławowi Bagińskiemu, Janowi Parafiniukowi i Stanisławowi Speczikowi z Instytutu Geochemii, Mineralogii i Petrologii; profesorom Instytutu Geologii Podstawowej Janowi Kutkowi, który w ostatnich miesiącach życia zdążył się jeszcze podzielić ze mną swoją wiedzą i opiniami, Wacławowi Bałukowi, Leszkowi Lindnerowi, Leonardowi Mastelli, Stanisławowi Orłowskiemu, Andrzejowi Radwańskiemu, Ireneuszowi Walaszczykowi, Annie Wysockiej, Ewie Głowniak, dr hab. Annie Żylińskiej i dr Marii Ziembińskiej; profesorom Ryszardowi R. Kaczyńskiemu i Pawłowi Dobakowi z Instytutu Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej oraz dr. Zbigniewowi Wielogórskiemu z Wydziału Chemii.

1. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831)

2Życiorys własny Hoffmanna z 28.08.1823 r. zamieścił J. Bieliński, Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831), t. 3, Warszawa 1912, s. 297–299.

3Opinia rektora Szweykowskiego, J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., s. 300.

4Znajomość mineralogii uniwersyteckiej z tego okresu pochodzi głównie z książki J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 1 oraz t. 3; zob. także: Z. Wójcik, Początki nauk o Ziemi w Uniwersytecie Warszawskim, „Przegląd Geofizyczny” 33, nr 3, s. 277–291 (1988); Z. Wójcik, Nauki geologiczne w Królewskim Uniwersytecie Warszawskim (1816–1831), [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (1952–1997), Warszawa 1997, s. 11–17; S.Z. Różycki, 200 lat dziejów nauk geologicznych w Warszawie, „Analecta. Studia i materiały z dziejów nauki”, 1–2, s. 59–139 (2002).

5S.Z. Różycki, 200 lat dziejów nauk geologicznych..., s. 82, 83.

6Działalność Puscha w Królestwie Polskim i później najobszerniej przedstawiono w: A.S. Kleczkowski, Jerzy Bogumił Pusch życie i dzieło w okresie Królestwa Polskiego 1816–1831, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” 17, Seria C, s.124–149 (1972); A.S. Kleczkowski, Jerzy Bogumił Pusch – ostatni okres życia i działalności 1830–1846, „Prace Muzeum Ziemi” 21, cz. 2, s. 65–104 (1974).

7G.G. Pusch, Geognostische Beschreibung von Polen so wie der übrigen Nordkarpathen Länder (I + II), Cotta’schen Buchhandlung, s. 338–695, Stuttgart und Tübingen 1833–1836.

8Odrębnie pisał o nim Z. Wójcik, Pawłowicz Marek (Marcin) Antoni (Antoniusz), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 25, nr 106, Ossolineum, Wrocław 1980, s. 483–485.

9Miał też dostęp do Lamarcka, jak stwierdzili P. Daszkiewicz, R. Tarkowski, Wpływ francuskiej myśli przyrodniczej na rozwój nauk o Ziemi w Polsce i na Litwie od końca XVIII wieku po rok 1830, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012, s. 29.

10J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 51.

11Ocena Ami Boue z 1825 r., E.B. Bailey, James Hutton – the founder of modern geology, Elsevier, Amsterdam–London–New York, 1967, s. 379. Por. M. Szulczewski, Przyroda w światopoglądzie Stanisława Staszica, „Prace Muzeum Ziemi” 45, s. 5–37 (1998).

12J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 302.

13J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 303.

14J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 1, s. 548.

15Taką ocenę przedstawiono w: J. Garbowska, Nauki geologiczne w uczelniach Wilna i Krzemieńca w latach 1781–1840, „Prace Muzeum Ziemi” 42, s. 5–112 (1993).

2. Szkoła Główna (1862–1869) i Cesarski Uniwersytet Warszawski (1869–1915)

16K. Maślankiewicz, Wkład Polaków do kultury świata w naukach o Ziemi, [w:] Wkład Połaków do kultury świata, red. M. Krąpiec, P. Taras, J. Turowski, Tow. Naukowe KUL, Lublin 1976, s. 557–578.

17Historię nauk geologicznych w CUW przedstawili: A.P. Reznikov, Gieołogija w Warszawskom Uniwersitete (1869–1915 gg.), [w:] Oczerki po istorii gieologiczeskich znanij, vyp. 4, Izdat. Akad. Nauk. SSSR. Moskwa 1955, s. 187–212; S.J. Thugutt, Nauki geologiczne w Uniwersytecie Warszawskim w latach 1869–1915, „Kwartalnik Nauki i Techniki” 1, s. 563569 (1956); Z. Wójcik, Nauki geologiczne w Warszawie w latach 1869–1915, Historia kontaktów polsko-rosyjskich w dziedzinie geologii i geografii, Ossolineum, Wrocław 1972, s. 391–422. Także: R. Fleszarowa, Wybitni rosyjscy badacze Ziemi na wyższych uczelniach Królestwa Kongresowego w końcu XIX i początkach XX wieku, „Wiadomości Muzeum Ziemi” 6, nr 2, s. 412–423 (1952); Z. Wójcik, Nauki o Ziemi w Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim (1869–1915), „Przegląd Geofizyczny” 33, nr 3, s. 293–303 (1988); Z. Wójcik, Nauki geologiczne w Uniwersytecie Warszawskim (1831–1915), [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (1952–1997)..., s. 18–30; S.Z. Różycki, 200 lat dziejów nauk geologicznych...

18J. Samsonowicz, Historia geologii w Polsce, [w:] Historia nauki polskiej w monografiach, Polska Akademia Umiejętności, 1948, s. 15; S.Z. Różycki, 200 lat dziejów nauk geologicznych..., s. 108.

19O Lagoriu i jego szkole najszerzej pisał A.P. Reznikov, Gieołogija w Warszawskom Uniwersitete...

20J. Morozewicz, Życie Polaka w zaborach i odzyskanej Ojczyźnie, Warszawa 1938; S. Małkowski, Józef Morozewicz w dziesięciolecie zgonu 1941–1951, „Wiadomości Muzeum Ziemi” 6, nr 1, s. 1–56 (1952); Z. Wójcik, Józef Morozewicz – uczony i współorganizator Akademii Górniczej w Krakowie, Stowarzyszenie Wychowanków Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica, Kraków 2004. Patrz także A.P. Reznikov, Gieołogija w Warszawskom Uniwersitete.; K. Maślankiewicz, Wkład Polaków do kultury świata...; S.Z. Różycki, 200 lat dziejów nauk geologicznych...

21O Wulfie napisano w: Ju. W. Wulf Izbrannyje raboty po kristałłofizikie i kristallografii, red. A.B. Młodzjejewski, Moskwa-Leningrad 1952; A.P. Reznikov, Gieołogija w Warszawskom Uniwersitete...; S.J. Thugutt, Nauki geologiczne w Uniwersytecie Warszawskim...; A. Łaszkiewicz, Raboty Ju.W. Wulfa w Warszawskom Uniwersitetie. Historia kontaktów polsko-rosyjskich w dziedzinie geologii i geografii, Ossolineum, Wrocław 1972, s. 171–195.

22J. Czermiński, Rozwój litologiczny serii węglanowej dewonu południowej części Gór Świętokrzyskich, „Instytut Geologiczny Prace” 30, s. 41–42 (1960).

23E. Chlipalska, Józef Sioma, Księga Pamiątkowa Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 1906–1950, t. 1, PWN, Warszawa 1958, s. 301–302.

24Życie i dorobek Amalickiego obszernie przedstawił S.B. Petukhov, Vladimir Prokhorovitch Amalickij – zhizn i sluzhenii, Paleontologia i stratigrafija permi i triasa Severnoj Evrazii, Materiały V Mezhdunarodnoj konferencii, posvjashchjonnoj 150-letiju co dnja rozhdenija Vladimira Prokhorovitcha Amalickogo (1860–1917), Instytut Paleontologiczny im. A.A. Borisjaka RAN, Moskwa 2010, s. 12–27.

25Glossopterisy (Glossopteridales) są drzewiastymi paprociami nasiennymi, charakterystycznymi dla superkontynentu Gondwana, który w permie był częścią Pangei.

26V.G. Ochev, M.V. Surkov, The history of excavation of Permo-Triassic vertebrates from eastern Europe, [w:] The Age of Dinosaurs in Russia and Mongolia, red. M.J. Benton, D.M. Unvin, M.A. Shishkin, E.N. Kurochkin, Cambridge University Press, Cambridge 2000; M.J. Benton, When life nearly died. The greatest mass extinction of all time, Thames & Hudson, 2008.

27J. Samsonowicz, Jan Lewiński (1876–1939), „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 1, s. 99 (1950).

28J. Samsonowicz, Jan Lewiński..., s. 99; S.Z. Różycki, Pięćdziesiąt lat nauk geologicznych na polskim Uniwersytecie Warszawskim, [w:] Księga pamiątkowa sesji naukowej i zjazdu jubileuszowego w pięćdziesięciolecie geologii na Uniwersytecie Warszawskim, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 1968, s. 15.

29S. Kieniewicz, Historia Polski 1795–1918, PWN, Warszawa 1986, s. 490, 492.

30J. Samsonowicz, Nauki geologiczne na Uniwersytecie Warszawskim w okresie od roku 1915 do 1945, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 147 (1958).

31S. Kieniewicz, Historia Polski..., s. 434.

32A.P. Reznikov, Gieołogija w Warszawskom Uniwersitete...

3. Uniwersytet Warszawski między wojnami (1915–1939)

33J. Samsonowicz, Historia geologii..., s. 20.

34Geologii na UW w latach 1915–1939 są poświęcone opracowania: J. Samsonowicz, Nauki geologiczne...; S.Z. Różycki, Pięćdziesiąt lat..., s. 12–29; W.C. Kowalski, A. Pelc, Początki nauk geologicznych w Uniwersytecie Warszawskim, „Przegląd Geofizyczny” 34, nr 3, s. 305–312 (1989); S.Z. Różycki, 200 lat nauk geologicznych., s. 117–131; P. Roniewicz, Geologia w Uniwersytecie Warszawskim (1915–1996), [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (1952–1997)..., s. 31–32.

35O edukacji geologicznej na przedwojennym UW pisali: S.Z. Różycki, Pięćdziesiąt lat..., s. 18–19; B. Areń, Z życia przedwojennego studenta geologii UW, „Przegląd Geologiczny”, nr 2 (179), s. 88–90 (1968); W. Pożaryski, Studia geologiczne w Uniwersytecie Warszawskim Józefa Piłsudskiego w okresie międzywojennym, [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego (1952–1997)..., s. 53–58.

36K. Maślankiewicz, Profesor Stanisław Józef Thugutt, jego życie i działalność naukowa, „Archiwum Mineralogiczne” 20, nr 1–2, s. 5–60 (1957); J. Samsonowicz, Nauki geologiczne..., s. 147.

37A. Łaszkiewicz, Stanisław Józef Thugutt (12. V. 1962 – 27. XII. 1956), „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 27 (za rok 1957), z. 1–4, s. 5–10 (1958); M. Kołaczkowska, Kryteria hydrotermalnego pochodzenia minerałów w ujęciu S.J. Thugutta, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 27 (za rok 1957) z. 1–4, s. 17–24 (1958).

38Życiorys własny A. Łaszkiewicza z 4 V 1948 r.

39Życiorys własny M. Kołaczkowskiej z 8 III 1955 r.

40Ankieta personalna S.J. Thugutta z 10 VII 1950 r., Kraków.

41J. Samsonowicz, Nauki geologiczne..., s. 148.

42K. Maślankiewicz, Zygmunt Weyberg (1872–1944), „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 19 (za rok 1950), z. 1, s. 283–286 (1951).

43H. Świdziński, A. Łuniewski 1887–1945, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 19 (za rok 1950), z. 1, s. 119–124 (1951).

44M.D. Baraniecka, A. Marcinkiewicz, Z. Michalska, Stefan Zbigniew Różycki, „Studia Geologica Polonica” 52, s. 5–35 (1977); L. Lindner, Stefan Zbigniew Różycki (1906–1988), „Annales Societatis Geologorum Poloniae” 59, s. 535–543 (1989). Także: W.C. Kowalski, Mistrz i Szkoła (rozważania o profesorze Stefanie Zbigniewie Różyckim), „Biuletyn Geologiczny” 23, s. 5–12 (1979); J. Znosko, Stefan Zbigniew Różycki (1906–1988), „Nauka Polska”, nr 4–5, s. 209–213 (1989).

45F. Bieda, Historia paleontologii w Polsce, [w:] Historia nauki polskiej w monografiach, 10, Polska Akademia Umiejętności, 1948.

46F. Bieda, Historia paleontologii..., s. 23; G. Biernat, Roman Kozłowski – brachiopodolog, „Przegląd Geologiczny” 37, nr 1 s. 21–24 (1989).

4. Odbudowa geologii w Uniwersytecie Warszawskim (1945–1951)

47Powojenną odbudowę i działalność zakładów geologicznych UW do 1951 r. przedstawili: R. Kozłowski, Odbudowa nauk geologicznych Uniwersytetu Warszawskiego w Polsce Ludowej, „Rocznik Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 158–162 (1958); W.C. Kowalski, Nauki geologiczne w Uniwersytecie Warszawskim w latach 1939–1988, „Przegląd Geofizyczny” 35, nr 3–4, s. 200–203 (1990); S.Z. Różycki, Pięćdziesiąt lat..., s. 25–26; P. Roniewicz, Geologia w Uniwersytecie..., s. 32.

48Życiorys własny M. Kołaczkowskiej.

49S.Z. Różycki, Okres organizacyjny Wydziału Geologii, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 174 (1958).

50R. Kozłowski, Odbudowa nauk geologicznych..., s. 161.

51S.Z. Różycki, Okres organizacyjny..., s. 174.

52A. Myśliński, Ludwik Marian Chrobak (1896–1982), [w:] Jubileusz Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005, s. 42–44.

53Z. Wielogórski, Ludwik Marian Chrobak (1896–1982), „Analityka” 3, s. 68–74 (2012).

54Protokoły z 30 XI 1950 r. i 13 XII 1950 r. Komisji Chemicznej w związku z organizowaniem zespołu katedr chemicznych.

55Z. Wielogórski, Wydarzenia sprzed półwiecza, [w:] Jubileusz Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego..., s. 117.

56S.Z. Różycki, Pięćdziesiąt lat..., s. 28.

57Z. Kielan-Jaworowska, A. Urbanek, Roman Kozłowski (1889–1977), „Nauka Polska”, nr 8 (1977).

5. Początki Wydziału Geologii (1952–1967)

58Redakcja „Wiadomości Muzeum Ziemi”, Przed Kongresem Nauki Polskiej, „Wiadomości Muzeum Ziemi” 5, z. 1, s. 1–14 (1950); W. Goetel, Rozwój nauk o Ziemi w Polsce Ludowej, „Wiadomości Muzeum Ziemi” 5, z. 1, s. 15–41; E. Rühle, C. Żak, Działalność naukowa i organizacyjna Jana Czarnockiego (24.V.1889–16.XII.1951), „Kwartalnik Geologiczny” 22, z. 1, s. 3–16 (1978); A. Bolewski, Moje życie – moja praca, Kraków 1996.

59Cyt. za E. Rühle, C. Żak, Działalność naukowa..., s. 12.

60W. Goetel, Rozwój nauk o Ziemi..., s. 23, 36.

61Cyt. za A. Bolewski, Moje życie..., s. 130.

62Możliwie najpełniejszy obraz zdarzeń prowadzących do powstania WG UW wynika z powiązania informacji w następujących publikacjach, przez kilkadziesiąt lat zawierających istotne luki i niedomówienia spowodowane politycznymi ograniczeniami swobody wypowiedzi: S.Z. Różycki, Okres organizacyjny..., s. 172; S.Z. Różycki, Pięćdziesiąt lat..., s. 26; A. Bolewski, Reorganizacja wyższego szkolnictwa geologicznego w latach 1950–1952, „Przegląd Geologiczny”, nr 9 (281), s. 511 (1976); A. Bolewski, Nauki mineralogiczne w Polsce po II wojnie światowej, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 33, z. 2, s. 405–438 (1988); A. Bolewski, Moje życie...; R. Cichy, Był kiedyś Centralny Urząd Geologii, [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii 1952–2007, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2007, s. 11–13.

63A. Bolewski, Moje życie..., s. 143, 511.

64Cyt. za R. Cichy, Był kiedyś..., s. 11–13.

65A. Bolewski, Reorganizacja..., s. 511–512.

66S.Z. Różycki, Okres organizacyjny..., s. 172.

67A. Bolewski, Reorganizacja..., s. 511.

68Wstępną fazę organizacji Wydziału omawia S. Z. Różycki, Okres organizacyjny...; jego działalność początkową E. Passendorfer, Historia powstania Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 192–203 (1958); w szerszym okresie: A. Polański, Historia i organizacja Wydziału Geologii, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 6, s. 5–20 (1965); K. Smulikowski, Podsumowanie osiągnięć Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 221–227 (1958); Z. Pazdro, Wydział Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego w 15 roku istnienia, „Przegląd Geologiczny”, nr 2 (179), s. 58–61 (1968); Z. Pazdro, Wydział Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego w piętnastym roku istnienia, [w:] Księga pamiątkowa sesji naukowej i zjazdu jubileuszowego w pięćdziesięciolecie geologii..., s. 3–11.

69K. Smulikowski, Droga po kamieniach. Wspomnienia, Warszawa 1994.

70K. Smulikowski, Podsumowanie osiągnięć..., s. 224–225.

71A. Polański, Historia i organizacja..., s. 13–14.

72A. Polański, Historia i organizacja..., s. 11; K. Smulikowski, Podsumowanie osiągnięć..., s. 221.

73W celu śledzenia awansów naukowych pracowników Wydziału i zmian obsady stanowisk kierowniczych pomocne jest, choć niepozbawione luk i pomyłek, zestawienie W. Barczyka, E. Hoffmann, Kalendarium, [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii 1952–2012, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012, s. 9–97.

74E. Passendorfer, Historia powstania..., s. 200.

75Z. Pazdro, Wydział Geologiczny...

76Monitor Polski A – 70 z dnia 30 VIII 1954 r.

77E. Passendorfer, Historia powstania..., s. 194.

78A. Bolewski, Moje życie..., s. 153, 214, 230. Do Komitetów PAN w myśl statutu PAN należało współdziałanie przy opracowywaniu planów badań naukowych placówek zarówno objętych Akademią, jak i podległych ministrom resortowym.

79K. Smulikowski, Droga..., s. 211.

80A. Bolewski, Moje życie..., s. 230.

81Z. Wójcik, Powstanie i rozwój szkoły paleozoologicznej Romana Kozłowskiego, „Przegląd Geologiczny” 37, nr 1 (429), s. 25 (1989).

82E. Gawor-Biedowa, Profesor Roman Kozłowski – nauczyciel, wychowawca i przyjaciel, „Przegląd Geologiczny” 37, nr 1 (429), s. 27–28 (1989).

83R. Kozłowski, Organizacja, działalność i kierunki badań Katedry Paleontologii „Rocznik Uniwersytetu Warszawskiego” I, s. 163 (1958); por. F. Bieda, Historia paleontologii..., s. 33.

84R. Kozłowski, Odbudowa nauk..., s. 161; wg zestawienia z 1968 r. (s. 36–37) było ich wtedy 14.

85K. Smulikowski, Podsumowanie osiągnięć..., s. 223.

86J. Głazek, Zebrania naukowe Wydziału Geologicznego Uniwersytetu Warszawskiego, „Przegląd Geologiczny”, nr 2 (179), s. 110 (1968).

87A. Urbanek, Rozwój nauk paleontologicznych, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 6, s. 49–54 (1965).

88Pierwszy otrzymał go w 1831 roku William Smith, który ze skamieniałości uczynił podstawę stratygrafii.

89H. Makowski, Prace i zamierzenia Zakładu Geologii Stratygraficznej, „Przegląd Geologiczny”, nr 2 (179), s. 69 (1968).

90J. Samsonowicz, Organizacja, działalność i kierunki badań Katedry Geologii Historycznej, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 153 (1958).

91H. Makowski, Prace i zamierzenia..., s. 70.

92J. Samsonowicz, Organizacja, działalność..., s. 154.

93E. Passendorfer, Prof. dr Bronisław Halicki (1902–1962), „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 11, z. 5, s. 539–547 (1963).

94E. Passendorfer, Organizacja, działalność i kierunki badań Katedry Geologii Ogólnej, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 203–208 (1958); E. Passendorfer, Geologia Tatr, Podhala i Pienin, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 6, s. 21–25 (1965); M. Turnau-Morawska, Prof. dr Edward Passendorfer i jego szkoła w latach 1952–1964, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 35, z. 2, s. 129 (1965); E. Passendorfer, Z. Kotański, Działalność naukowa Zakładu Geologii Dynamicznej, „Przegląd Geologiczny” 2 (179), s. 64–68 (1968); Z. Wójcik, Edward Passendorfer i złoty okres geologii tatrzańskiej, „Wierchy” 54, s. 45–61 (1985).

95E. Passendorfer, Organizacja, działalność..., s. 204.

96K. Guzik, Kartografia geologiczna, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 6, s. 67–73 (1965); K. Guzik, Kierunki kształtowania się kartografii geologicznej, „Przegląd Geologiczny”, nr 2 (179), s. 61–64 (1968).

97S.Z. Różycki, Organizacja, działalność i kierunki badań Katedry Geologii Czwartorzędu i Geologii Technicznej, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 182–191 (1958); Z. Lamparski, Problematyka prac Zakładu Geologii Czwartorzędu, „Przegląd Geologiczny”, nr 2 (179), s. 71–73 (1968); L. Lindner, Stefan Zbigniew..., s. 535–543.

98A. Czekalska, Geologia, [w:] Nauka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość. Studia i materiały, red. G. Labuda, Poznań 1973; J. Skoczylas, Dzieje badań geologicznych w Wielkopolsce do 1939 roku, Seria Geologia nr 22, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2011.

99O reorganizacji tej pisali: A. Polański, Historia i organizacja..., s. 5–20; S.Z. Różycki, Organizacja, działalność...; J. Gołąb, Rozwój hydrogeologii na Wydziale Geologii UW, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 6, s. 55–60 (1965); B. Kozerski, J. Małecki, Historia hydrogeologii na Uniwersytecie Warszawskim w 60-lecie jej istnienia, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego” 456, s. 11–26 (2013). Od strony prof. Pazdro reorganizację tę naświetlił autorowi prof. B. Kozerski 10 VI 2013 r.

100J. Gołąb, Rozwój hydrogeologii..., s. 55–60.

101Całość historii hydrogeologii na Wydziale Geologii UW przedstawili B. Kozerski, J. Małecki, Historia hydrogeologii...

102J. Gołąb, Rozwój hydrogeologii...

103J. Gołąb, Rozwój hydrogeologii..., s. 55–60; J. Gołąb, S. Krajewski, T. Macioszczyk, Główne kierunki regionalnych badań hydrogeologicznych w Katedrze Hydrogeologii UW, „Przegląd Geologiczny”, nr 2 (179), s. 78–80 (1968).

104B. Grabowska-Olszewska, W.C. Kowalski, Naukowe związki w dziedzinie geologii inżynierskiej między uniwersytetami Warszawy, Moskwy i Leningradu, [w:] Historia kontaktów polsko-rosyjskich w dziedzinie geologii i geografii, streszczenia referatów. II polsko-radzieckie sympozjum Leningrad 12.VI – 19 VI1972. Akademia Nauk ZSSR – Polska Akademia Nauk, Wyd. Geologiczne, Warszawa 1972, s. 53–54. W 1975 roku prof. J.M. Siergiejew z MGU otrzymał doktorat honoris causa UW.

105Zarys początków geologii inżynierskiej przedstawiał kilkakrotnie R.R. Kaczyński, Edukacja geologiczno-inżynierska, „Geologos”, s. 71–84 (2007); R.R. Kaczyński, 50 lat geologii inżynierskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Materiały sesji jubileuszowej geologii inżynierskiej na Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa 2008, s. 9–35; R.R. Kaczyński, Akademicka geologia inżynierska w Polsce, „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego” 446, s. 75–84 (2011); R.R. Kaczyński, Geologia inżynierska, [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii 1952–2012..., s. 202–215.

106W.C. Kowalski, Geologia inżynierska, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 6, s. 61 (1965).

107O historii geologii inżynierskiej na WG pisali S.Z. Różycki, Organizacja, działalność..., s. 182–191; W.C. Kowalski, Geologia inżynierska..., s. 61–66; W.C. Kowalski, Rozwój badań naukowych w Katedrze Geologii Inżynierskiej UW, „Przegląd Geologiczny” nr 2 (179), s. 80–85 (1968); R.R. Kaczyński, 50 lat..., s. 9–35; R.R. Kaczyński, Akademicka geologia..., s. 75–84; R.R. Kaczyński, Geologia inżynierska.., s. 202–215.

108R.R. Kaczyński, Edukacja..., s. 72; R.R. Kaczyński, 50 lat..., s. 9; R.R. Kaczyński, Akademicka geologia.., s. 80.

109W.C. Kowalski, Geologia inżynierska..., s. 61–66; W.C. Kowalski, Rozwój badań..., s. 80–85.

110R.R. Kaczyński, 50 lat..., s. 12.

111W.C. Kowalski, Rozwój badań..., s. 84; R.R. Kaczyński, 50 lat..., s. 15.

112R.R. Kaczyński, 50 lat..., s. 14.

113K. Smulikowski, Organizacja, działalność i kierunki badań Katedry Petrografii, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 211–217 (1958); K. Smulikowski, Dorobek petrografii, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 6, tab. na s. 3 (1965).

114K. Smulikowski, Dorobek petrografii..., s. 47.

115Arkoza jest piaskowcem o wysokiej zawartości skaleni, a Kwaczała miejscowością, pod którą ta arkoza występuje.

116A. Polański, Osiągnięcia w zakresie geochemii, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 6, s. 35–40 (1965); A. Polański, W. Kowalski, Rozwój geochemii na Wydziale Geologii UW, „Przegląd Geologiczny”, nr 2 (179), s. 76–78 (1968).

117J. Parafiniuk, Geochemia, [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii 1952–2012...

118Z. Pazdro, Wydział Geologiczny..., s. 4.

119E. Passendorfer, Historia powstania..., s. 196–197; A. Polański, Historia i organizacja..., s. 9.

120W. Bobrowski, Organizacja, działalność i kierunki badań Katedry Geologii i Ekonomiki Złóż, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 1, s. 209 (1958); K. Smulikowski, Podsumowanie osiągnięć..., s. 221.

121E. Zimnoch, Geologia złóż, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego” 6, s. 77 (1965); E. Zimnoch, Problemy surowcowe na Wydziale Geologii UW, „Przegląd Geologiczny” nr 2 (179), s. 85 (1968).

122K. Szamałek, S. Speczik, W 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej Pani Docent dr hab. Eugenii Zimnoch, Warszawa 1990.

123E. Zimnoch, Geologia złóż..., s. 77.

124K. Smulikowski, Podsumowanie osiągnięć..., s. 223.

6. Wydział Geologii w strukturze instytutowej (1968–1980)

125B. Kozerski, J. Małecki, Historia hydrogeologii..., s. 14.

126P. Roniewicz, Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego lat osiemdziesiątych jako jednostka dydaktyczna i naukowa, „Przegląd Geologiczny” 27, nr 2 (430), s. 61–65 (1989).

127W 1957 roku były 22 zakłady, przynajmniej formalnie, oraz pięciu profesorów zwyczajnych i siedmiu profesorów nadzwyczajnych; w 1968, po utworzeniu instytutów, zakładów było 15.

128Z. Kielan-Jaworowska, A. Urbanek, Roman Kozłowski (1889–1977), „Nauka Polska”, nr 8 (1977); J. Kutek, Instytut Geologii Podstawowej jako ośrodek badań naukowych w latach 1968–1976, [w:] 60-lecie Wydziału Geologii w Uniwersytecie Warszawskim, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1977; Z. Wójcik, Powstanie i rozwój..., s. 26.

129M. Oliwkiewicz-Miklasińska, M. Stempień-Sałek, Polish contributors to Palaeozoic palynology, „Geological Quarterly” 55, nr 2, s. 81–84 (2011).

130Życie i dorobek J. Niklewskiego przedstawili S.Z. Różycki, W. Jaroszewski, Jerzy Niklewski (1937–1971), „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 42, z. 4 s. 465–469 (1972).

131E. Passendorfer, Historia powstania..., s. 196.

132Osiągnięcia hydrogeologii na WG w tym okresie przedstawili: E. Falkowski, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej jako ośrodek badań naukowych w latach 1968–1976, [w:] 60-lecie Wydziału Geologii..., s. 31–38; B. Kozerski, J. Małecki, Historia hydrogeologii..., s. 11–26.

133B. Kozerski, B. Paczyński, A. Sadurski, L. Skrzypczyk, Evolution of Polish hydrogeology, „Przegląd Geologiczny” 58, nr 9/1, s. 730–735 (2010).

134R.R. Kaczyński, 50 lat..., s. 18, 34.

135Uchwała nr 232 Rady Ministrów w sprawie współpracy szkół wyższych z jednostkami gospodarki uspołecznionej z dnia 27 IX 1974 r. (Monitor Polski Nr 34).

136H. Łozińska-Stępień, W. Murzynowski, Działalność Zakładu Prac Geologicznych w latach 1968–1976, [w:] 60-lecie Wydziału Geologii...

7. Wydział Geologii w okresie transformacji ustrojowej (1981–2013)

137P. Roniewicz, Geologia w Uniwersytecie..., s. 46.

138Szerzej o sedymentologii na WG pisze P. Roniewicz, Sedymentologia, [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii 1952–2012..., s. 166–173.

139Zarys historii petrografii na Wydziale Geologii, uwzględniający omawiany okres, przedstawił B. Bagiński, Petrologia, [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii 1952–2012..., s. 174–179.

140Przegląd historii badań mineralogicznych na Wydziale Geologii i ich problematyki przedstawił M. Stępisiewicz, Mineralogia, [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii 1952–2012..., s. 187–191.

141O problemach geochemii i tematyce jej badań na Wydziale Geologii pisał J. Parafiniuk, Geochemia, [w:] Księga Pamiątkowa Absolwentów Wydziału Geologii 1952–2012..., s. 180–186.

142B. Bagiński, Petrologia..., s. 117–118.

143Treściwe omówienie historii hydrogeologii w UW w tym okresie zawiera opracowanie B. Kozerski, J. Małecki, Historia hydrogeologii..., s. 15–23; także J. Dowgiałło, B. Kozerski, History of hydrogeology: Poland, [w:] History of Hydrogeology, red. N. Howden, J. Mather, IAH, 2013, CRC Press, 28, s. 201–228.

144R.R. Kaczyński, Profesor Stefan Krajewski, „Przegląd Geologiczny” 50, nr 5, (2002); B. Kozerski, J. Małecki, Historia hydrogeologii..., s. 15.

145B. Kozerski, J. Małecki, Historia hydrogeologii..., s. 15.

146Na pojawienie się olbrzymiej luki w habilitacjach w IHiGI wskazał już R.R. Kaczyński, 50 lat..., s. 22.

147Całość działalności geologii inżynierskiej na Wydziale Geologii UW przedstawił R.R. Kaczyński, 50 lat...; także: R.R. Kaczyński, Geologia inżynierska...

148Trzeciorzęd usunięto ze skali podziału stratygraficznego i miocen oraz pliocen należą do neogenu, odpowiadającego górnej części trzeciorzędu.

8. Po dwustu latach

149Przyjmuję tu pogląd Jadwigi Puzyniny, że ze szkołą naukową mamy do czynienia, gdy grupę pracowników naukowych uzyskujących poważne wyniki badań i/lub myśli naukowej łączą wspólne założenia teoretyczno-metodologiczne. J Puzynina, Uwagi do artykułu prof. Ireny Bajerowej, „Analecta. Studia i materiały z dziejów nauki” nr 1–2, s. 21 (2002).

 

MATEMATYKA

 

1. Uniwersytet Królewski

1Stan obsady i środki zaradcze na rok 1819/1820 opisuje rękopis F82–689, zachowany w Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie. Przytacza go in extenso W. Więsław, Matematyka polska epoki Oświecenia, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2007, s. 243–244.

2J. Bieliński, Królewski Uniwersytet Warszawski 1816–1851, t. 1–3, Warszawa 1912; w t. 3 rozdział: Oddział matematyczny, s. 112–193.

3Przytacza je J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 118 (Krzyżanowski) i s. 122–123 (Frączkiewicz).

4J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 119.

5K. Garbiński, Rys filozoficzny rachunku losów czyli rachunku prawdopodobieństwa, Warszawa 1823.

6S.F. Lacroix, Traité élémentaire de calcul différentiel et de calcul intégrale, wyd. 3, Paryż 1820. Podręcznik ten od połowy lat 20. był dostępny w przekładzie polskim: S.F. Lacroix, Traktat początkowy rachunku różniczkowego i całkowego, tłum. Z. Niemczewski, Wilno 1824.

7Tak pisał w swoim programie tego wykładu Dąbrowski, cyt. za J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 127.

8R. Skolimowski, Kurs rachunku wyższego napisany i wykładany w szkole aplikacyjnej wojskowej przez..., cz. 1: Rachunek różniczkowy, cz. 2: Rachunek integralny i nadróżniczkowy, Warszawa 1823.

9Por. J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 128–129. Podręcznik Biota Essai de Géometrie analytique został przełożony na język polski (J.-B. Biot, Początki geometryi analityczney zastosowane do liniy krzywych i powierzchni drugiego porządku, tłum. A. Wyrwicz, Wilno 1819).

10Por. J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 139–141.

11Por. J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 155–157.

12K. Garbiński, Wykład syntetyczny własności powierzchni skośnych z ich przystosowaniem do konstrukcji machin, sklepień kamiennych itp., Warszawa 1822.

13R. Skolimowski, Nauka mechaniki i hydrauliki napisana i wykładana uczniom szkoły wojskowej aplikacyjnej, Warszawa 1824.

14S. Janicki, O machinach parowych, Warszawa 1823.

15Por. J. Bieliński, Królewski Uniwersytet..., t. 3, s. 180–182.

16A. Dąbrowski, Jeometrya podług Lacroix, część I na klasse II, III i IV szkół departamentowych, Warszawa 1815; A. Dąbrowski, Algiebra podług Lacroix, Warszawa 1818; A. Dąbrowski, Jeometryi część I ułożona podług Lacroix, Warszawa 1826; A. Dąbrowski, Jeometryi część II ułożona podług Lacroix, Warszawa 1826; A. Dąbrowski, Jeometrya podług Lacroix, część I z trygonometryą prostokreśłną, na szkoły woiewodzkie, Kraków 1818; A. Dąbrowski, Jeometryi Część II. O Solidometryi, Kraków 1826. Książki te omawia W. Więsław, Wpływ przekładów dzieł matematyków francuskich na matematykę polską, [w:] XII Szkoła Historii Matematyki, red. S. Domoradzki, Z. Pawlikowska-Brożek, D. Węglowska, Kraków 1999, s. 237–247.

17Więcej na temat powołania planowanego Instytutu Politechnicznego pisze W. Zych, Szkolnictwo wyższe nieuniwersyteckie – korzenie Politechniki Warszawskiej, „Artes Liberales” (Zeszyty Naukowe Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora w Pułtusku) 2, nr 2, s. 31–38 (2007).

18W. Józefowicz, Zasady algiebry przez M. Burdona, Płock 1828. Także i tę książkę omawia W. Więsław, Wpływ przekładów...

19B. Konarska, Polskie drogi emigracyjne. Emigranci polscy we Francji w latach 1832–1848, PWN, Warszawa 1986.

2. Szkoła Główna

20K. Poznański, Reforma szkolnictwa w Królestwie Polskim w 1862 roku, Wrocław 1968.

21S. Dobrzycki, Wydział Matematyczno-Fizyczny Szkoły Głównej. Sekcja matematyczna, „Monografie z Dziejów Nauki i Techniki” 72, s. 19 (1971).

22S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, PWN, Warszawa 1981, s. 318.

23S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 319.

24Por. S. Domoradzki, O pracach probabilistycznych w Polsce w XIX wieku i na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Probabilistyka i mechanika w szkicach historycznych, Materiały V Szkoły Historii Matematyki, cz. 1: Probabilistyka, red. S. Fudali, Szczecin 1992, s. 277–287.

25S. Dobrzycki, Wydział..., przypis 1 na s. 117.

26S. Dobrzycki, Wydział..., tabela na s. 121.

27W. Gosiewski, Zasady rachunku prawdopodobieństwa, Warszawa 1906.

28Kilkanaście większych zostało zebranych w książce: S. Kramsztyk, Szkice przyrodnicze z dziedziny fizyki, geofizyki i astronomii, 1893, wydanej z okazji jubileuszu 30-lecia pracy pisarskiej autora.

29Między innymi: S. Kramsztyk, Wykład arytmetyki handlowej, 1874 (wyd. 2, 1902).

30Między innymi F. Kucharzewski, O astronomii w Polsce, „Pamiętnik Towarzystwa Nauk Ścisłych” 2 (1872).

31F. Kucharzewski, Bibliografia polska techniczno-przemysłowa, 1895 (druki i rękopisy do 1874); F. Kucharzewski, Piśmiennictwo techniczne polskie, t. 1–3, 1908–1922.

32Por. Księga Pamiątkowa Zjazdu b. Wychowańców Szkoły Głównej Warszawskiej w 40-tą rocznicę jej założenia, Warszawa 1905; Księga Pamiątkowa II Zjazdu b. Wychowańców Szkoły Głównej, odbytego w roku 1914, Warszawa 1914.

33S. Dobrzycki, Wydział..., s. 161.

3. Uniwersytet Cesarski

34S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 384.

35Podwójne daty w tej części opracowania wynikają ze stosowania przez administrację rosyjską starego kalendarza juliańskiego, który był wtedy opóźniony o 12 dni w stosunku do kalendarza gregoriańskiego przyjętego w Polsce już w 1582 roku.

36S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 407.

37S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 554.

38S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 551.

39S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 556–557.

40S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 421.

41S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 427.

42S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 487.

43Sylwetki dwunastu z nich przedstawia S. Domoradzki, Matematyka w uniwersytecie carskim w Warszawie w latach 1869–1915, [w:] XII Szkoła Historii Matematyki, red. S. Domoradzki, Z. Pawlikowska-Brożek, D. Węglowska, Kraków 1999, s. 139–151. Nie są to wszyscy, sylwetkę jednego z pominiętych przedstawia Y. Nałbadjan, O działalności profesora D. D. Morduchaja-Bołtowskiego w Warszawie w latach 1896–1916, [w:] XII Szkoła Historii Matematyki, red. S. Domoradzki, Z. Pawlikowska-Brożek, D. Węglowska, Kraków 1999, s. 162–168.

44S. Kieniewicz, Dzieje Uniwersytetu..., s. 442.

4. Uniwersytet Warszawski (1915–1945)

45K. Kuratowski, Notatki do autobiografii, Czytelnik, Warszawa 1981, s. 29–31.

46K. Kuratowski, Pół wieku matematyki polskiej 1920–1970. Wspomnienia i refleksje, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 33–34.

47K. Kuratowski, Pół wieku matematyki polskiej..., s. 32.

48III Polski Zjazd Matematyczny. Jubileusz 65-lecia działalności naukowej, pedagogicznej i społecznej Profesora Samuela Dicksteina (Warszawa, 3.X.1937), Warszawa 1938.

49Czasopismo istnieje do dzisiaj. W latach 1918–1947 (z przerwą wojenną) wydawała je Kasa im. Mianowskiego, po jej likwidacji wydawała je PAN, poczynając od 1953 roku i pod skróconym tytułem „Nauka Polska” oraz z numeracją od początku, ale w 1992 roku odrodzona Kasa je odzyskała i wydaje znów pod pełnym tytułem, z podwójną wszakże numeracją, uwzględniającą okres zawłaszczenia.

50Z. Janiszewski, Stan i potrzeby matematyki w Polsce, „Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój” 1 (1918); przedruk: „Wiadomości Matematyczne” 7, s. 3–8 (1967); S. Mazurkiewicz, O potrzebach matematyki w Polsce, „Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój” 2, s. 1–5 (1918); S. Zaremba, O najpilniejszych potrzebach nauki w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem matematyki, „Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój” 1, s. 1–10 (1918).

51W. Sierpiński, O polskiej szkole matematycznej, „Problemy” 3 (204), s. 146–155 (1963).

52R. Duda, Lwowska szkoła matematyczna, wyd. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2014.

53Znaczenie szkoły warszawskiej w tym zakresie omawia G.H. Moore, Zermelo’s Axiom of Choice. Its Origins, Development and Influences, „Studies in the History of Mathematical and Physical Sciences” 8, Springer; New York–Heidelberg–Berlin 1982, rozdz. 4: The Warsaw school, widening applications, models of set theory (1918–1940).

54Szerzej na ten temat pisze G.H. Moore, Zermelo’s Axiom..., s. 197–209.

55K. Kuratowski, Topologie I, „Monografie Matematyczne” 3, Warszawa 1933. Tom II, cudem ocalony z wojennej pożogi, ukazał się już po wojnie, a potem oba tomy razem były kilkakrotnie rozszerzane i wznawiane, także w przekładach na języki angielski i rosyjski.

56Por. Handbook of the History of General Topology, t. 1–2, Dordrecht 1997 (t. 1) i 1998 (t. 2).

57Więcej na ten temat: J. Woleński, Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska, PWN, Warszawa 1985. Por. także R. Duda, On the Warsaw interactions of logic and mathematics in the years 1919–1939, „Ann. Pure Appl. Logic” 127, s. 289–301 (2004).

58A. Fraenkel, Y. Bar-Hillel, A. Levy, D. van Dalen, Foundations of Set Theory, Amsterdam 1973, s. 200. Cyt. za J. Woleński, Szkoła lwowsko-warszawska, „Humanitas” 9, s. 199–218 (1983).

59H. Scholz, Geschichte der Logik, Köln 1931 (przekład polski: H. Scholz, Zarys historii logiki, tłum. M. Kurecka-Wirpszowa, PWN, Warszawa 1965).

60E. Marczewski, Dziesięć przykazań, [w:] Kierowanie pracą zespołową w nauce, red. A. Matejko, PWN, Warszawa 1967, s. 172–177; przedruk: „Wiadomości Matematyczne” 22, nr 2, s. 197–202 (1908).

61G. Nowik, Zanim rozwiązano „Enigmę” – złamano „Rewolucję”. Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1919–1920, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2005.

62Por. monografie S. Saks, Théorie de l’integrale, „Monografie Matematyczne” 2 (1933); S. Saks, A. Zygmund, Teoria funkcji analitycznych, „Monografie Matematyczne” 10 (1939).

63S. Lubelski i A. Walfisz założyli w 1935 roku czasopismo „Acta Arithmetica” poświęcone specjalnie teorii liczb i wydali do wojny trzy jego tomy, a w nich po parę swoich prac. Po wojnie czasopismo zostało wznowione w 1958 roku pod redakcją Sierpińskiego i dziś jest czołowym wydawnicwem dotyczącym teorii liczb.

64Walka o oświatę, naukę i kulturę w latach okupacji 1939–1944, Materiały z terenu m.st. Warszawy i woj. warszawskiego, Nasza Księgarnia, Warszawa 1967, s. 284.

65Walka o oświatę..., s. 315.

66Jubileuszowy tom 25 (rok 1935) tego czasopisma zgromadził plejadę najświetniejszych wówczas nazwisk matematyków ze świata.

67Monografia: Development of Mathematics 1900–1950, red. J.-P. Pier, Basel etc. 1994, Birkhäuser – wymienia dla każdego roku osobno najważniejsze osiągnięcia, są wśród nich i takie, których autorami byli Łukasiewicz, Tarski (kilkakrotnie), Knaster–Kuratowski–Mazurkiewicz, Borsuk (dwukrotnie), Kuratowski, Saks, Eilenberg. Nie są to jedyne polskie nazwiska, są tam bowiem także matematycy lwowscy, tworzący drugą gałąź polskiej szkoły matematycznej.

68N. Bourbaki, Topologie générale, wyd. 2, Hermann, Paryż 1958, rozdział: Utilisation des nombres réels en topologie générale; por. także R. Duda, Od twierdzenia Baire’a o kategorii do przestrzeni polskich, „Antiq. Math.” 2, s. 163–187 (2008).

69J.-P. Kahane, Próba oceny wpływu polskiej szkoły matematycznej lat 1918–1939, „Wiadomości Matematyczne” 31, s. 163–175 (1995).

5. Uniwersytet Warszawski (1945–2015)

70Wstępną wersję tego artykułu zechcieli przeczytać profesorowie Andrzej Białynicki-Birula, Stefan Jackowski, Jan Madey, Maria Moszyńska, Sławomir Nowak, Andrzej Palczewski, Zbigniew Semadeni, Andrzej Tarlecki, Andrzej Kajetan Wróblewski i Wacław Zawadowski. Za przekazane uwagi wyrażam im szczere podziękowanie.

71Przedrukowany w książce: T. Iwiński, Ponad pół wieku działalności matematyków polskich. Zarys działalności Polskiego Towarzystwa Matematycznego 1919–1973, Warszawa 1975, s. 36–42.

72K. Kuratowski, Notatki do..., s. 130.

73K. Kuratowski, Notatki do..., s. 131.

74K. Kuratowski, Notatki do..., s. 133.

75K. Kuratowski, Notatki do..., s. 127.

76Skład Uniwersytetu na rok akademicki 1946–1947, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1946, s. 60.

77Skład Uniwersytetu na rok akademicki 1956–1957, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1956, s. 62–68.

78Pełniejsze informacje można znaleźć w artykule: R. Duda, Emigracja matematyków z ziem polskich, „Wiadomości Matematyczne” 40, s. 175–211 (2004); R. Duda, Uzupełnienie listy emigrantów, „Wiadomości Matematyczne” 42, s. 177–180 (2006).

79Sprawozdanie Rektora Uniwersytetu Warszawskiego za rok 2012, Uniwersytet Warszawski.

80Cytaty pochodzą z artykułów: K. Kuratowski, Stan obecny matematyki polskiej i wytyczne organizacyjne, „Życie Nauki” 5, s. 857–866 (1950); S. Mazur, Walka o postępową naukę w dziedzinie matematyki, „Życie Nauki” 5, s. 850–856 (1950).

81A.S. Białynicki-Birula, Bourbaki a sprawa polska, „Wiadomości Matematyczne” 40, 169–174 (2004), cytat ze s. 170.

82Pewne odzwierciedlenie towarzyszących tym zmianom sporów dają artykuły: S. Balcerzyk, A. Białynicki-Birula, O algebrze, „Wiadomości Matematyczne” 12, 2, s. 295–302 (1971); K. Sieklucki, O geometrii i topologii, „Wiadomości Matematyczne” 15, s. 17–24 (1972); A. Białynicki-Birula, A. Pełczyński, Na marginesie artykułu K. Siekluckiego..., „Wiadomości Matematyczne” 15, s. 25–30 (1972).

83W jednej z amerykańskich szkół zauważono, że 14 III urodził się także Albert Einstein, a że tę datę pisze się po amerykańsku 3.14, to szkoła ogłosiła ten dzień dniem liczby π, propagując jednocześnie plakaty z krzywą trójkątową Sierpińskiego. Zwyczaj się upowszechnia, wchodząc także na niektóre uniwersytety.

84Tak to oceniono m.in. w monografii A. Pietsch, History of Banach Spaces and Linear Operators, Birkhäuser, Boston 2007, s. 594. Autor wymienia tam 18 wybitnych wychowanków seminarium Mazura.

85A. Krzywicki, J. Mycielski, C. Ryll-Nardzewski, A. Sobiczewski, K. Urbanik, Nagrody Jurzykowskiego w matematyce, „Wiadomości Matematyczne” 36, s. 163–168 (2000).

 

NAUKI MEDYCZNE

 

1. Królewski Uniwersytet Warszawski

1Czyli takich, którzy nie mieli uprawnień do wypisywania recept na niektóre lekarstwa.

3. Nauki medyczne w Szkole Głównej

2W. Matlakowski, Urywki z pamiętnika..., „Archiwum Historii Medycyny” 24, z. 3, s. 337 (1961).

5. Odrodzony Uniwersytet Warszawski (1915–1939)

3E. Loth, Anthropologie des parties molles, Masson & cie., Paris 1931.