Studia geograficzne w Uniwersytecie Warszawskim rozpoczęły się, formalnie rzecz biorąc, w 1918 roku, w momencie powołania Zakładu Geograficznego, jednak nauczanie geografii, a także badania mieszczące się dziś w obrębie nauk geograficznych mają w Warszawie dłuższą historię. Według Zdzisława Mikulskiego5 w Królewskim Uniwersytecie Warszawskim w latach 1816–1831 na Wydziale Filozofii i na Wydziale Nauk i Sztuk Pięknych były prowadzone wykłady z geodezji i kartografii, a w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu zajęcia z meteorologii. Po upadku powstania listopadowego i rozwiązaniu Uniwersytetu ograniczone możliwości wznowienia działalności szkół wyższych w Warszawie pojawiły się dopiero po ponad 20. latach w związku z uruchomieniem w 1857 roku Akademii Medyko-Chirurgicznej przekształconej w 1862 roku w Szkołę Główną (Warszawską). Wobec braku specjalistów zajęcia z geografii były prowadzone tylko na niektórych wydziałach, a poziom tych zajęć nie był wysoki. Warto jednak zauważyć, że przez dwa lata w ramach programu fizyki były prowadzone przez Władysława Kwietniewskiego wykłady z hydrostatyki i hydrodynamiki.

W 1869 roku Szkoła Główna została przekształcona w Cesarski Uniwersytet Warszawski. W Uniwersytecie tym, na Wydziale Matematyczno-Fizycznym były prowadzone zajęcia z geografii fizycznej (geofizyki). Wykładowcą był kierownik Gabinetu Fizyki Nikołaj Grigoriewicz Jegorow. Po jego wyjeździe z Warszawy w 1884 roku, mimo czynionych prób, wykładów nie udało się kontynuować i zostały zawieszone. Dopiero po zatrudnieniu estońskiego geofizyka Elmara Rosenthala w 1911 roku reaktywowano kurs geografii fizycznej. Były to wykłady z meteorologii, klimatologii, magnetyzmu ziemskiego i elektryczności atmosferycznej. Rosenthal został mianowany kierownikiem Gabinetu (Katedry) Geografii Fizycznej i prowadził badania meteorologiczne i sejsmiczne. Dużo publikował, zwłaszcza w rosyjskojęzycznych „Warszawskich Wiadomościach Uniwersyteckich”6.

Działania zmierzające do reaktywowania polskiego uniwersytetu w Warszawie były prowadzone konsekwentnie przez wiele lat. Szczególną rolę odegrał w tym tzw. Uniwersytet Latający. Była to nieformalna, tajna szkoła wyższa, powstała w 1885 roku jako kontynuacja istniejących od 1882 roku konspiracyjnych kursów samokształceniowych dla kobiet. Jednym z wykładowców Uniwersytetu Latającego był Wacław Nałkowski (1851–1911), który w 1880 roku przeprowadził się z Krakowa do Warszawy i pracował jako nauczyciel geografii w szkołach średnich7. Nałkowski był autorem wielu znaczących prac naukowych. W 1887 roku w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich ukazało się jego opracowanie Polska, stanowiące pierwszą nowoczesną syntezę geograficzną Polski, która została opisana według regionów przyrodniczych. Innymi ważnymi publikacjami Nałkowskiego były Zarys geografii porównawczej (rozumowej) (1894) i Zarys geografii powszechnej, poglądowej (1895).

W 1906 roku Uniwersytet Latający przekształcił się w Towarzystwo Kursów Naukowych, a później w Wolną Wszechnicę Polską. Wolna Wszechnica Polska była uczelnią prywatną, której celem miało być podnoszenie kwalifikacji nauczycieli oraz organizatorów życia kulturalnego, oświatowego i gospodarczego kraju. W 1929 roku dyplomy Wszechnicy zostały uznane za równoważne z dyplomami uniwersyteckimi.

Starania o uruchomienie uniwersytetu w Warszawie zakończyły się zgodą niemieckich władz okupacyjnych w 1915 roku. Uroczysta inauguracja roku na Uniwersytecie Warszawskim odbyła się 15 XI 1915 roku. Poprzedziła ją msza w Katedrze Św. Jana celebrowana przez arcybiskupa Kakowskiego8.