Tradycja i nowatorstwo w Orbis sensualium pictus Jana Amosa Komeńskiego

Rozprawa naukowa poświęcona jest dziełu klasyka myśli pedagogicznej Jana Amosa Komeńskiego (1592-1670) Orbis sensualium pictus (Świat w obrazach), uznawanemu za pierwowzór obecnych podręczników.

Podstawowe pytanie badawcze tej pracy brzmi: w jakim stopniu Orbis pictus, którego pierwsze wydanie ukazało się w Norymberdze w 1658 roku, było rzeczywiście innowacyjne w połowie XVII wieku, a w jakim wpisywało się we wcześniejszą tradycję podręcznikarską i pedagogiczną. Konsekwencją tego pytania jest kolejne: w jakim stopniu na treść i formę Orbis pictus wpłynął sam Komeński, a w jakim jego środowisko, jego lektury i doświadczenia dydaktyczne całego twórczego życia.

W podręczniku tym znalazła m.in. zastosowanie zasada poglądowości w nauczaniu. Jego sukces był ogromny: miał do dziś ponad 200 wydań i przetłumaczono go na 20 języków. Cenili go zarówno wielcy tamtych czasów, jak i − co może w kontekście oddziaływania społecznego jeszcze ważniejsze − setki tysięcy pedagogów, nauczycieli, rodziców i dzieci, zwykłych ludzi. Już choćby z tego powodu Orbis pictus należy do najważniejszych źródeł w historii wychowania, a poświęcona mu monografia zasługuje na wnikliwą lekturę nie tylko historyków oświaty, badaczy i studentów kierunków pedagogicznych, ale i wszystkich zainteresowanych zmieniającym się w dziejach podejściem do szkolnych podręczników.

Na pytania postawione w tytule pracy Autor odpowiedział w sposób szczegółowy i przekonujący. Erudycja źródłowa ukazana przy omawianiu poszczególnych faktów jest imponująca. Z jej nagromadzenia i sposobu interpretacji wynika, że Autor bardziej jest nastawiony na ujęcie faktograficzne ściśle uzasadnione wieloma źródłami aniżeli na hipotetyczne konstrukcje problemowe.
Prof. dr hab. Tadeusz Bieńkowski

Wartość rozprawy polega przede wszystkim na uwzględnieniu nowych źródeł. Autor sięgnął do polskich i zagranicznych opracowań, zbiorów rękopisów i starych druków. Praca jest bardzo erudycyjna. Stanowi niewąptliwy postęp w badaniach nad myślą pedagogiczną Komeńskiego.
Dr hab. prof. UG Kazimierz Puchowski