Od ius vendendi do emancipatio. Prawne i społeczne aspekty emancipatio dzieci w prawie rzymskim w okresie republiki i pryncypatu

W książce omówiono powstanie emancipatio – podstawowego sposobu zgaśnięcia władzy rzymskiego pater familias nad dziećmi, w szczególności nad synami. Była ona dziełem jurysprudencji pontyfikalnej, interpretującej normę ustawy XII tablic (4.2), która przewidywała zgaśnięcie władzy ojcowskiej w przypadku trzykrotnej "sprzedaży" syna.

Autor poddaje krytyce dotychczas dominujące w literaturze przedmiotu teorie, zwłaszcza tezę, że celem ustawy było zapobieganie "nadużyciu" władzy ojcowskiej. Rozwija i uzasadnia hipotezę, że zasadniczym powodem powstania normy ustawowej było uniknięcie drastycznych konsekwencji zgaśnięcia władzy ojcowskiej na skutek dokonanej "sprzedaży".

Podbój etruskiego miasta Wejów otworzył nowe możliwości gospodarcze usamodzielniania synów na rozdzielanej osadnikom ziemi. W tym kontekście pontyfikowie dokonali interpretacji przeciwnej do pierwotnej funkcji normy 4.2 i przez serię powtarzających się "sprzedaży" oraz uwolnień skonstruowali złożoną czynność uwalniania spod władzy ojcowskiej.

Powstanie emancipatio miało ogromny wpływ na kształtowanie się takich pojęć, jak kognacja, przysposobienie czy dziedziczenie pretorskie. Sprawiło też, że relacje prawne w rzymskiej rodzinie okresu klasycznego stały się bardziej złożone, czego świadectwem jest ogromna liczba tekstów zawartych w Digestach, w których wzmiankuje się o emancipatio jako elemencie rozpatrywanego stanu faktycznego.

Jerzy Krzynówek – adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji UW, gdzie w 1997 r. uzyskał doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy Praepositio jako podstawa odpowiedzialności in solidum w rzymskim prawie prywatnym (actio exercitoria, actio institoria). Członek zespołu, który pod kierownictwem prof. dr. hab. Witolda Wołodkiewicza dokonał wyboru łacińskich paremii i regulae prawniczych, zamieszczonych na kolumnach budynku Sądu Najwyższego, współautor Regulae iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczpospolitej Polskiej (wyd. 3, Warszawa 2011). W pracy naukowej koncentruje się na rzymskim prawie prywatnym okresu republiki, w szczególności na zagadnieniach relacji opartych na władzy ojcowskiej i odpowiedzialności zwierzchnika rzymskiej familia.