Ku społeczeństwu obywatelskiemu. Czas walk i polemik 1863

Publikacja stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy na wydarzenia roku 1863 można spojrzeć nie z perspektywy klęski powstania, a w kontekście rozwoju idei społeczeństwa obywatelskiego oraz jej zastosowania w praktyce na ziemiach polskich. Jedną z kluczowych przyczyn podjęcia decyzji o wybuchu powstania styczniowego było przekonanie, że społeczeństwo stanowi strukturę zdolną do samodzielnego odzyskania niepodległości na drodze walki zbrojnej.

Doświadczenia lat 1861–1864 stanowiły zatem próbę realizacji idei społeczeństwa obywatelskiego skupionego wokół prowadzonej walki o niepodległość, co więcej – społeczeństwa eksperymentującego, poszukującego coraz bardziej efektywnych działań zmierzających do osiągnięcia celu.

Publikacja porusza temat, który dotąd nie był kompleksowo opracowany w literaturze przedmiotu. Autorka, prezentując model społeczeństwa obywatelskiego, jaki pojawiał się w ideologii i programach politycznych owego czasu, pokazuje też strategie jego realizacji i rolę, którą miał pełnić w odzyskaniu własnej państwowości.

Zobacz inne publikacje Alicji Kuleckiej »

Autorka podjęła problem, o którym tu i ówdzie wspominano, ale nikt nie odważył się postawić pytania, na ile wydarzenia z lat 1861–1864 wpłynęły na kształtowanie się społeczeństwa obywatelskiego. Zagadnienie bardzo trudne, bo w różnych kręgach ideowo-politycznych czasów powstania styczniowego różnie pojmowano i definiowano pojęcie „obywatelstwa”. Chcąc odpowiedzieć na to pytanie, należało przeanalizować dokumenty władz cywilnych i wojskowych powstania styczniowego, prasę, różnego rodzaju broszury polityczne, pamiętniki itd. […]. W moim przekonaniu w dotychczasowych badaniach nad powstaniem styczniowym nikt tak skrupulatnie nie przeanalizował prasy, jak zrobiła to właśnie prof. Alicja Kulecka. […] nikt nie zadał pytania, jak ta prasa definiowała pojęcie „obywatela”, jakie drogi proponowała, by społeczeństwo polskie stało się społeczeństwem obywatelskim. To jest największy walor tej pracy. […] Profesor Alicja Kulecka podjęła nowy, ciekawy i bardzo złożony problem. Jej ustalenia staną się inspiracją do stawiania kolejnych pytań o wpływ powstania styczniowego na polską myśl polityczną XIX i XX wieku.
Z recenzji prof. Wiesława Cabana

Alicja Kulecka (ur. 1956) – absolwentka Instytutu Historycznego UW, profesor UW w Zakładzie Nauk Pomocniczych i Metodologii Historii IH, autorka monografii i artykułów z zakresu historii Polski XIX w., archiwistyki i nauk pomocniczych historii, redaktor zbioru studiów Dziedzictwo powstania styczniowego. Pamięć. Historiografia. Myśl polityczna (2013).