Piąty wymiar. Kulturowa socjologia wiedzy Norberta Eliasa

Książka poświęcona socjologii wiedzy Eliasa, której głównymi czynnikami są władza i kultura. Autorka śledzi związki między nimi, by ukazać, jak wygląda współzależność władzy i kultury, czyli jak powstaje i jest wykorzystywana władza w procesie wytwarzania i podtrzymywania normatywności.

Norbert Elias jest twórcą teorii procesu cywilizacji, która miała wyjaśnić przemiany europejskich instytucji władzy, obyczajów i mentalności od średniowiecza po czasy współczesne, dając zarazem klucz do analizy procesów transformacyjnych w innych społeczeństwach. Władza, cywilizacja, normatywność i kultura wiążą się ze sobą w modelu teoretycznym, który w całości mieści się w polu socjologii wiedzy. Władza jako relacja społeczna istnieje tam, gdzie istnieją reguły ograniczające stosowanie przymusu. Podstawową formą przymusu jest przemoc fizyczna. Cywilizacja to proces eliminowania przemocy fizycznej z życia społecznego, przekształcania jej w bardziej subtelne formy przymusu.

Rozdział pierwszy Autorka poświęca kwestii relacji między światem przyrody a światem społecznym, następnie zaś zależnościom między różnymi poziomami integracji społecznej. W rozdziale drugim opisuje powstawanie normatywnych wzorców postępowania jako kanonów. W kolejnym rozdziale przedstawia proces wytwarzania normatywności, projektowania i przekazywania habitusu oraz konstruowania kanonów. W rozdziale czwartym kładzie nacisk na konieczność uwzględnienia w badaniu społeczeństwa doświadczenia ludzkiego jako jego konstytutywnego składnika, dochodząc do tytułowego piątego wymiaru ludzkiej egzystencji. Rozdział piąty to próba spojrzenia z dużego dystansu na kulturę i wiedzę.

Autorka zadaje sobie pytanie o relacje między zaangażowaniem i neutralnością jako cechami wiedzy i jej symbolicznych reprezentacji a zaangażowaniem jako cechą kultury. To także pytanie o możliwość zastosowania Eliasowskiej socjologii wiedzy do współczesnych społeczeństw wielokulturowych. We współczesnym świecie zagadnienie wielości kultur i metod zapewnienia ich pokojowej koegzystencji stało się kluczowe. Zdaniem Autorki socjologia Eliasa może dostarczyć odpowiedzi także na pytania, jakich jej twórca nigdy sobie nie zadawał. Jedno z nich dotyczy związków między kulturą, wiedzą i władzą w świecie, w którym zaangażowanie we własną kulturę musi z konieczności uwzględniać fakt, że bliźni żyjący tuż obok mogą być równie zaangażowani w swoją. Odmowa zdobycia się na neutralność wystarczającą do uznania cudzego zaangażowania może być pierwszym etapem cyklu przemocy: narastającego spiętrzenia wrogości, podejrzliwości i niechęci, które owocuje kumulacją energii i często, w dalszej perspektywie, jej rozładowaniem w postaci otwartego konfliktu z użyciem przemocy. Socjologia Eliasa, zdaniem Autorki, wyjaśnia zarówno pełzające wykluczenie, które zaczyna się od drobiazgów w rodzaju wyśmiewania odmiennego, regionalnego akcentu, a kończy się na segregacji, jak i wielkie, międzynarodowe konflikty kulturowe, etniczne i religijne, w cieniu których żyje dziś ludzkość.

Zobacz także:

Marta Bucholc (ur. 1978 r.) – zajmuje się historią myśli socjologicznej, socjologią wiedzy oraz teorią socjologiczną. W ramach Kolegium MISH UW ukończyła studia socjologiczne i filozoficzne, jest też absolwentką prawa. Od 2006 roku pracuje na stanowisku adiunkta w Instytucie Socjologii UW, a od 2015 roku jest profesorem socjologii na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Bonn. Habilitację uzyskała na podstawie publikacji o Norbercie Eliasie (Samotność długodystansowca. Na marginesach socjologii Norberta Eliasa, 2013). Autorka m.in. Konserwatywnej utopii kapitalizmu (2012), A Global Community of Self-Defense (2015) i Sociology in Poland: To Be Continued? (2016). Członkini rad redakcyjnych wielu uznanych czasopism naukowych, m.in. „Law and Society Review”, „Studiów Socjologicznych”, „Przeglądu Humanistycznego” i „Stanu Rzeczy”.