Oralność i mnemonika. Późny barok w kulturze polskiej

To "komunikacyjna" opowieść o funkcjonowaniu styku oralności i kultury piśmiennej w czasach saskich. Zastosowanie aparatury teoretycznej, jakiej dostarczają prace Waltera J. Onga, Erica A. Havelocka, Frances A. Yates, Edwarda T. Halla i innych pozwoliło w zjawisku "cofnięcia się" druku na korzyść obiegu rękopiśmiennego dostrzec element szerszego procesu – kontrnatarcia świata sztuki pamięci i sprzęgniętej z nią oralności, będącego odpowiedzią na sukcesy rozprzestrzeniającego się analitycznego świata pisma. Omówiony został zarówno pewien model całościowy – który zwykliśmy określać mianem "wieku rękopisów" – jak i strategie artystycznego komunikowania, na przykład późnobarokowe "gadające" obrazy, proksemiczny wymiar staropolskiej pompae funebris, dominacja fabuły epizodycznej w ówczesnym dramacie, zwyczaj przekazywania sobie gotowych treściowo-wersyfikacyjnych "prefabrykatów" przez kolejne pokolenia ówczesnych poetów czy też posługiwania się przez nich ikonograficznymi wzorcami pamięci.

******

Orality and mnemonics. Late Baroque in Polish culture

It is a "communicative" story of how the meeting point of orality and literary culture functioned in the Saxon times. Using theoretical apparatus provided by the works of Walter J. Ong, Eric A. Havelock, Frances A. Yates, Edward T. Hall and others made it possible to notice an element of a wider process in the phenomenon of "retreat" of printing in favor of handwritten circulation – an element of counterattack by the world of memory art and orality, being a response to the successes of the spreading analytical world of writing. Both a certain comprehensive model - which we used to call the "age of manuscripts" - and strategies of artistic communication were discussed, for example, late-Baroque "talking" pictures, the proxemic dimension of the old Polish pompae funebris, domination of the episodic plot in the then drama, the habit of communicating ready-made content-versification "prefabricates" by successive generations of contemporary poets or their use of iconographic patterns of memory.

Keywords: orality, literacy, writing, mnemonics, memory, theater.

Zobacz inne publikacje w serii: Communicare – historia i kultura »

Późny barok ujrzany z perspektywy teorii komunikacji jawi się tu nie jako czas schyłku czy kulturowy dziwoląg, a jedynie jako całkowicie zrozumiałe zjawisko reakcji wciąż żywej sztuki pamięci na sukcesy rozprzestrzeniającego się analitycznego 'świata pisma". To całkowicie nowa, całościowa i ważna konstatacja porządkująca obraz naszej kultury.
Z recenzji Adama Karpińskiego

Regres kultury "książkowej", a raczej kultury druku jest w tamtej epoce wyraźny, ale nie oznacza on bynajmniej tego, że kultura milknie – przeciwnie, znajduje sobie inne źródła i ujścia – w bogactwie form oralno-piśmiennych i splecionych z nimi plastycznych.
Z recenzji Andrzeja Mencwela

Prof. Marek Prejs – bada zjawiska kultury i literatury głównie w zakresie epok dawnych. Wykłada na Uniwersytecie Warszawskim w Instytucie Kultury Polskiej na Wydziale Polonistyki. Prowadzi seminaria, wykłady oraz konwersatoria z zakresu historii kultury staropolskiej, tradycji biblijnych w kulturze, a także metodologii badań pogranicza sztuk plastycznych i literatury związanych z teorią komunikacji. Członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN oraz Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Opublikował m.in. książki: Poezja późnego baroku. Główne kierunki przemian (1989), Egzotyzm w literaturze staropolskiej (1999), Staropolskie kręgi inspiracji (2004) oraz w serii „Communicare” Oralność i mnemonika. Późny barok w kulturze polskiej (2009), współredaguje półrocznik „Barok. Historia – Literatura – Sztuka”.