Blaski i cienie pracy mózgu. O miłości, sztuce i pogoni za szczęściem

Spojrzenie na dzieła Dantego, Balzaka, Zoli, Manna i wielkich poetów Orientu, a także na rzeźby Michała Anioła i obrazy Cezanne'a oraz muzykę Wagnera z perspektywy nauk o mózgu. Fascynująca lektura z dziedziny neuroestetyki, nauki, której twórcą jest autor tej książki – Semir Zeki, światowej sławy neurofizjolog i wybitny badacz układu wzrokowego.

Opisując neurobiologiczne podstawy percepcji estetycznej, rozszerza swoje dotychczasowe rozważania ze sztuk plastycznych na muzykę, literaturę i filozofię. Jak pisze we wstępie: "Sztukę, miłość i piękno uważa się powszechnie za pojęcia abstrakcyjne, choć coraz więcej przemawia za tym, że nasze przeżycia w tych obszarach są bezpośrednio skorelowane z aktywnością wyspecjalizowanych części mózgu. [...] Czy możliwe, że zasadniczo takie samo podejście, czyli tworzenie pojęć, stosowane jest zarówno w prostej percepcji, jak i w matematyce, sztuce, muzyce i literaturze? Świadectwa pochodzące z powyższych dziedzin potwierdzają tę hipotezę. Istnieje zatem, co postaram się wykazać, ścisły związek między zwykłą percepcją z jednej strony a sztuką, pięknem, miłością i twórczością z drugiej".

Mózg ludzki to ewolucyjny triumf inżynierii neuronalnej. Nasza umiejętność zdobywania wiedzy o rzeczywistości, uogólniania doświadczeń i tworzenia w drodze abstrakcji syntetycznych pojęć nie ma w świecie przyrody sobie równych. Jest to kolejna publikacja pogłębiająca zrozumienie natury ludzkiej i zbliżająca nauki przyrodnicze do nauk humanistycznych.
Podstawowe założenie neuroestetyki brzmi: sztuki plastyczne muszą być na każdym etapie (planowania, tworzenia i oglądania) zgodne z prawami percepcji wzrokowej. Artystów można zatem porównać do badaczy mózgu, różniących się od nich jedynie tym, że w swoich poszukiwaniach posługują się odmiennym rodzajem metod.
Zapuszczając się na teren sztuki w poszukiwaniu wiedzy o mózgu, muszę ograniczyć się do przeanalizowania kilku przykładów. Wybrałem dzieła, które przetrwały próbę czasu. O samym akordzie tristanowskim napisano ponad tysiąc artykułów i książek. Dantologia rozwija się od stuleci, a podziw dla autora Boskiej Komedii stale wzrasta. Opowieści o Madżnunie i Lejli oraz Krysznie i Radsze nadal inspirują i poruszają miliony ludzi Wschodu. Dlaczego tak się dzieje? Na pewnym poziomie odpowiedź jest prosta: poezja Dantego jest piękna, tak jak piękna jest miłość Radhy i Kryszny, muzyka Wagnera i rzeźby Michała Anioła.
Dlaczego niektóre utwory zyskują trwałe miejsce w kulturze? Uważam, że artyści rzutują na swoje dzieła – powieści, symfonie czy obrazy – pewne style myślenia i odczuwania, które są wspólne wielu ludziom, ponieważ nasze mózgi, na swym podstawowym poziomie, działają według bardzo podobnych wzorów.
Ze Wstępu

Pozycja szczególnie cenna dla studentów psychologii, filozofii i neurobiologii, zwłaszcza specjalizujących się w dziedzinie kognitywistyki, oraz różnych kierunków humanistycznych, takich jak muzykologia i teoria literatury, a także uczelni artystycznych.

******

Splendors and Miseries of the Brain: Love, Creativity, and the Quest for Human Happiness

A look at the works of Dante, Balzac, Zola, Mann and the great poets of the Orient, as well as Michelangelo’s sculptures, Cezanne’s paintings, and Wagner’s music from a brain science perspective. The fascinating publication in the field of neuroesthetics. Describing the neurobiological foundations of aesthetic perception, the author extends the considerations from fine arts to music, literature and philosophy.

Keywords: brain, aesthetics, neuroscience, art.

Zobacz inne publikacje w serii: Mózg i jego funkcjonowanie »

Semir Zeki – światowej sławy neurofizjolog i wybitny badacz układu wzrokowego, mający na swoim koncie wiele ważnych prac naukowych na temat widzenia barw. Jego zainteresowanie sztuką ujawniło się w pełni w książce Inner Vision: an Exploration of Art and the Brain (1999), którą przetłumaczono na 6 języków. Zeki jest twórcą neuroestetyki, dziedziny zajmującej się neurobiologicznymi podstawami percepcji estetycznej. W 2001 roku założył Institute of Neuroesthetics, działający zarówno przy Wellcome Laboratory of Neurobiology (Vislab), University College London, jak i w Berkeley, w Kalifornii.

Ta książka nie spodoba się wszystkim tym, którzy stoją na straży granic między sferą nauki i kultury. Ludzie ci są bowiem przekonani, że neurobiologia nie ma nic do powiedzenia o sztuce, a co dopiero o idealnej miłości opiewanej przez artystów. Mylą się jednak ogromnie. Po pierwsze, Semir Zeki z wielką swobodą porusza się w obu tych dziedzinach i jestem pewien, że nie ma drugiej takiej książki, w której można by poczytać zarówno o cytoarchitekturze kory mózgowej, jak i o sufickim poecie Rumim. Autor stawia przy tym tezy wywołujące kontrowersje tak wśród naukowców, jak i pośród artystów. Po drugie, książka Zekiego nie traktuje o tym, co neurobiologia mówi o miłości i sztuce, lecz o tym, co miłość i sztuka mogą powiedzieć nam o mózgu. Być może strażnicy granic nie zdają sobie z tego sprawy, ale wszelkie ludzkie doświadczenie, nie wyłączając miłości, jest zapośredniczone przez mózg. Im głębsze doświadczenie, tym więcej pozwala dowiedzieć się na temat podstawowych właściwości mózgu. To nie jest bezbarwna książka. Stawia ona pod znakiem zapytania dotychczasowe przekonania czytelnika. Ujawnia ścisły związek między zasadniczą funkcją mózgu a najwznioślejszymi z ludzkich doświadczeń.
Chris Frith, profesor University College London, członek Towarzystwa Królewskiego w Londynie oraz autor Od mózgu do umysłu

Istnieją uzasadnione nadzieje, że nauki o mózgu staną się naturalnym pomostem między naukami ścisłymi, które badają naturę życia i kosmosu, a naukami humanistycznymi, które zgłębiają istotę ludzkiej egzystencji. Nikt nie nadaje się lepiej do roli pośrednika niż Semir Zeki, czego dowodem jest jego niezwykła książka Blaski i cienie pracy mózgu. Zeki zapoczątkował nowoczesny nurt badań nad percepcją wzrokową. Następnie zasłynął jako popularyzator wiedzy na temat biologii układu wzrokowego w mózgu. A ostatnio stworzył nową dyscyplinę – neuroestetykę – zajmującą się biologią reakcji człowieka na sztukę. W niniejszej książce Zeki z właściwą sobie oryginalnością zgłębia neurobiologiczne zasady leżące u podłoża twórczej postawy, która przejawia się w sztuce i literaturze, w miłości i ludzkim szczęściu, rzucając w ten sposób rękawicę intelektualistom XXI wieku i zarysowując przyszłe wyzwania.
Eric Kandel, profesor uniwersytecki i profesor Fundacji Kavli, dyrektor Kavli Institute for Brain Sciences, Columbia University oraz pracownik badawczy Howard Hughes Medical Institute

Recenzja opublikowana w piśmie "Psychologia Dziś", nr 3/2012: W poszukiwaniu ideału »