Racjonalność i komunikacja. Filozoficzne podstawy teorii społecznej Jürgena Habermasa

Celem niniejszej książki jest ukazanie filozoficznych podstaw, na których wspiera się teoria komunikacji Habermasa. Istotę teoretycznego zamysłu twórcy Teorii działania komunikacyjnego należy, jak się zdaje, ująć w kategoriach zmiany paradygmatu, o czym zresztą przekonany jest sam jej autor. Nie chodzi przy tym o to, by posługiwać się tym wieloznacznym terminem w jakimś bardzo mocnym sensie, co mogłoby zostać uznane za podejrzaną i gołosłowną deklarację zasadniczych zmian w obrębie filozoficznego dyskursu. Używanie terminu paradygmat jest zasadne z kilku powodów.

Po pierwsze, chodzi o wyraźne uwypuklenie odejścia od tradycji filozofii świadomości. Po drugie – o wskazanie, że szczegółowa i zarazem krytyczna analiza złożonych relacji pomiędzy podmiotami życia społecznego wymaga zasadniczo nowego podejścia. Po trzecie wreszcie, komunikacyjna teoria racjonalności, łącząca dwa dobrze już ugruntowane w naukach społecznych paradygmaty – systemowy oraz Lebenswelt, wskazując na fundamentalne znaczenie racjonalności komunikacyjnej, wyznacza ramy konceptualne nowej teorii działania, na tyle odmiennej od swych poprzedniczek, że można tu mówić o zmianie paradygmatu.

Działanie, mówiąc najogólniej, w komunikacyjnie ustrukturowanym wymiarze intersubiektywności przestaje być dla podmiotów działaniem w oparciu o własny tylko świat wewnętrzny, lecz czerpie pojęcia, sensy, cele, motywacje i wyobrażenia z obszaru wspólnego wszystkim istotom uspołecznionym.
Tomasz Maślanka

Zobacz inne publikacje z serii: Socjologia i filozofia »

Zasadniczy rozdział pracy, poświęcony teorii działania komunikacyjnego, stanowi nie tylko rekonstrukcję poglądów samego Habermasa, ale wprowadza nas także w jego recepcję myśli teoretyków takich jak Max Weber, Georg Herbert Mead, John Austin czy Talcott Parsons, w spotkaniu z którymi frankfurcki filozof dopracowywał własną koncepcję. Autorowi udaje się tu, jak sądzę, odsłonięcie istoty zabiegów teoretycznych Habermasa: wypracowanie teorii działania komunikacyjnego ma stanowić nową teorię racjonalności, opartą na kategoriach intersubiektywności i argumentacji. Jest to w gruncie rzeczy teoria rozumu historycznego, abstrahująca jednocześnie od niekwestionowalnego prymatu tradycji, z którym mamy do czynienia w podejściu hermeneutycznym.
Andrzej Przyłębski

Dr Tomasz Maślanka (ur. 1976) – socjolog i filozof, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się socjologią i filozofią kultury, współczesną socjologią teoretyczną, myślą hermeneutyczną oraz kontrkulturą. W 2015 roku w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki prowadził badania nad polityką historyczną oraz transnarodową pamięcią w sferze publicznej w Polsce, Niemczech i Rosji. Autor m.in. książki Racjonalność i komunikacja. Filozoficzne podstawy teorii społecznej Jürgena Habermasa (WUW, Warszawa 2011) oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych.