Symboliczne i realne podstawy tożsamości społecznej w średniowieczu

Publikacja dotyczy problematyki szeroko rozumianych tożsamości i ich kształtowania się w średniowieczu oraz związków między tożsamością a pamięcią, różnych nośników pamięci i mechanizmów budowania tożsamości zbiorowych. Autorzy nawiązują do współczesnych dyskusji nad pochodzeniem więzi narodowych, mechanizmami przekształcania indywidualnych doświadczeń w opowieści o zbiorowej przeszłości funkcjonujące w przestrzeni społecznej, powstawaniem systemu znaków budujących poczucie wspólnoty i symboliczne panowanie nad terytorium. Wiele miejsca poświęcono specyficznym dla epoki średniowiecza problemom źródłowym związanym z rolą ustnych i pisemnych przekazów pamięci dla poczucia wspólnej tożsamości.

W centrum uwagi znalazł się blok tematyczny odnoszący się do genezy polskiej rożsamości narodowej. Pokazano mechanizmy powstawania i kulturowy sens zbiorowej nazwy Polaków oraz zamieszkanej przez nich ziemi. Stabilizacja składników wspólnotowych narracji dotyczących pochodzenia i historycznych losów Polaków związana była z rozwojem kultury piśmiennej. Powstanie rozwiniętego poczucia świadomości narodowej przypadło na XIII wiek. Bardzo znaczącą rolę odegrała legenda o Kazimierzu Mnichu - popularna opowieść tożsamościowa wyjaśniająca pochodzenie odrębności Polaków. W późnym średniowieczu rozwój różnych nośników pamięci umożliwił dotarcie wiedzy o początkach Polski jako chrześcijańskiego królestwa do stosunkowo szerokich kręgów społecznych.

Analizy wielu autorów skupiły się na strategiach konstruowania kronikarskich zapisów narracji tożsamościowych, m.in. Galla Anonima, Janka z Czarnkowa, Jordanesa, Liutpranda z Cremony oraz Kroniki Halicko-Wołyńskiej, a także na próbach rekonstrukcji dziejopisarskich strategii narracyjnych.

W książce prezentowane są liczne zagadnienia szczegółowe:

• rola kancelarii miejskich przy powstawaniu tożsamości komunalnej,
• zmiany reguł sukcesji dynastycznej na obszarze pokarolińskiej Europy Środkowej,
• przekształcenia w funkcjonowaniu struktur pokrewieństwa podczas tzw. rewolucji feudalnej,
• zjawisko umieszczania depozytów w gałkach na wieżach kościołów i budynków komunalnych jako swoisty przejaw polityki pamięci,
• sposób rozumienia różnic między poganinem a chrześcijaninem w czasach karolińskich,
• wykorzystanie zjawiska pamięci liturgicznej, zapisanej w źródłach kommemoracyjnych, do badań tożsamości rodzinnej,
• badania nad rolą narracji fundacyjnych przy budowaniu tożsamości konwentów klasztornych,
• formy chrześcijańskiej tożsamości demonstrowane w obliczu śmierci na podstawie testamentów przedstawicieli elit magnackich sporządzanych w Wielkim Księstwie Litewskim,
• pochodzenie i znaczenie kulturowe nazw „Polanie – Polacy – Polska”,
• powstanie opowieści o pobycie Kazimierza Odnowiciela w klasztorze w Cluny i jej funkcjonowanie w polskim dziejopisarstwie,
• narracje dotyczące początków Polski jako królestwa chrześcijańskiego.
• wzorzec osobowy biskupa w świadomości członków jego kapituły.

******

Symbolic and Real Foundations of Social Identity in the Middle Ages

The publication is devoted to the broadly defined issues of identity and its shaping in the Middle Ages, as well as the relationships between identity and memory, various memory carriers, and mechanisms for building collective identities. The authors discuss methodological and theoretical problems related to research on memory and its carriers in the Middle Ages.

Keywords: history of the Middle Ages, social identity, politics of memory

Roman Michałowski,
Czym się różni poganin od chrześcijanina? Kilka uwag na marginesie eposu Ermolda Czarnego
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.393-406

Andrzej Pleszczyński,
Gall Anonim o relacji Polski do Niemiec / Cesarstwa Rzymskiego w kontekście wywodu Mnicha Sazawskiego o położeniu Czech
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.313-332

Zbigniew Dalewski,
Kształtowanie się tożsamości dynastycznej we wcześniejszym średniowieczu
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.427-459

Paweł Żmudzki,
Kulturowy kontekst nazw „Polanie”, „Polacy”, „Polska” w średniowiecznej historiografii polskiej i ruskiej
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.165-219

Antoni Grabowski,
Liudprand z Cremony – „pierwszy Europejczyk” i jego ojczyzna: Królestwo Italii
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.486-502

Grzegorz Pac,
Memoria a badanie tożsamości we wcześniejszym średniowieczu – kilka uwag o pożytkach, ale też ograniczeniach w zastosowaniu metody
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.121-137

Tomas Velicka,
Najnowsze czeskie badania nad pamięcią średniowieczną
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.83-101

Wóycicka Zofia,
Pamięć społeczna. Aktualne dyskusje i nurty badawcze
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.102-120

Inga Stembrowicz,
Podanie o Kazimierzu Mnichu w polskim dziejopisarstwie do końca XIV wieku
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.220-282

Rita Regina Trimoniene,
Przygotowanie do śmierci – obowiązki dobrego chrześcijanina w świetle testamentów magnackich w Wielkim Księstwie Litewskim w XV stuleciu i na początku XVI w.
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.562-577

Sławomir Gawlas,
Pytania o tożsamość średniowiecznych Polaków w świetle współczesnych dyskusji humanistyki
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.15-82

Agnieszka Bartoszewicz,
Rola kancelarii miejskiej w budowaniu tożsamości mieszczańskiej w późnośredniowiecznej Polsce .
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.377-392

Aneta Pieniądz,
Rola kobiet w budowaniu tożsamości rodzinnych i rodowych we wczesnym średniowieczu (VIII–X w.)
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.407-426

Ewa Wółkiewicz,
Spójrz, co kula ta wie: polityka pamięci w nowożytnych miastach śląskich
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.516-561

Robert Kasperski,
Teodoryk Wielki, Eutaryk i „jedność Gotów”: Historia Gothorum Kasjodora w służbie legitymizacji władzy
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.460-486

Arkadiusz Borek,
Tożsamość czternastowiecznego prałata na przykładzie Janka z Czarnkowa
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.333-376

Adrian Jusupović,
Tożsamość i obcość w czasach Daniela Romanowicza: konstrukcja narracji w Kronice halicko-wołyńskiej
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.503-515

Piotr Węcowski,
Uwagi na temat początków Polski w pamięci historycznej w późnym średniowieczu
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.283-312

Marcin R. Pauk,
Wspólnota klasztorna jako „środowisko pamięci”. Konwent opactwa Petershausen i podstawy jego tożsamości w pierwszej połowie XII w.
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.138-164

Sławomir Gawlas,
Wstęp
https://doi.org/10.31338/uw.9788323527602.pp.7-14