Świadomość międzykulturowa. Od militaryzacji antropologii do antropologizacji wojska

Autorka wieloaspektowo scharakteryzowała kształtowanie się świadomości międzykulturowej oraz formy i metody jej urzeczywistniania w ramach wielonarodowych kontyngentów wojskowych. Kluczowe jest odniesienie się do ocen wpływu uwzględnienia czynnika kulturowego na efektywność operacji prowadzonych przez międzynarodowe siły wojskowe. Autorka skupiła uwagę na perspektywie antropologicznej i wojskowej.

Używając metafory, można powiedzieć, że w latach 90. XX wieku doszło do otwarcia puszki Pandory z kulturą. Konsekwencje tej zmiany będą prawdopodobnie odczuwalne przez całą pierwszą połowę XXI wieku. W odniesieniu do wielonarodowych operacji wojskowych słynne, wręcz banalne już dzisiaj zdanie-hasło, używane na określenie przewagi partyzantki talibskiej: "Wy macie zegarki, my mamy czas" ─ ukazuje z całą siłą zmniejszające się znaczenie przewagi technologicznej (zegarek) nad kwestiami niematerialnymi (czas).

W takiej sytuacji zasadniczą rolę odgrywa właśnie czynnik kulturowy, przesądzający o konieczności "dozbrojenia" żołnierzy w świadomość kulturową i międzykulturową. Narzędzie to nie powinno być jednak celem samym w sobie (swoistą kulturową poprawnością, równie jałową jak polityczna poprawność), lecz środkiem do celu, jakim jest przywrócenie bezpieczeństwa i możliwości rozwoju ─ z poszanowaniem lokalnych norm kulturowych ─ w państwach naznaczonych wieloletnią przemocą, biedą i brakiem perspektyw dla ludności cywilnej.

*********

Cross-cultural awareness: From the militarization of anthropology to the anthropologization of the military

The author analyses from an anthropological and a military perspective the shaping of cross-cultural awareness as well as the forms and methods of its implementation within multinational military contingents. She also attempts to evaluate the impact of taking into account the cultural factor on the effectiveness of operations conducted by international military forces. She portrays the decreasing importance of technological advantage over intangible issues. In such a situation the cultural factor plays a fundamental role, proving that it is necessary to “rearm” soldiers in cultural and cross-cultural awareness. This tool should be a means to an end, which is restoring safety and growth opportunities – with respect for local cultural norms – in countries troubled by long-term violence, poverty and a lack of perspectives for civilians.

Keywords:international military operations, cultural anthropology

Choć centralnym zagadnieniem podejmowanym w niniejszym dziele jest świadomość międzykulturowa w operacjach wojskowych, to Autorka swoje rozważania (będące pokłosiem rzetelnych badań i dociekań) sytuuje w szerszym kontekście ─ kontekście dokonującego się zwrotu kulturowego (zwrotu ku kulturze). Nie mam najmniejszych wątpliwości co do tego, że w opracowaniu podejmuje się problem ważny zarówno dla rozwoju nauki, jak i dla praktyki.
[...]Zwrot kulturowy w sferze wojskowości dokonuje się w większości armii Zachodu. W sposób systemowy jednak ─ jedynie w Stanach Zjednoczonych. W Polsce, choć wzrasta nim zainteresowanie, to nie rozwinęła się jeszcze wokół niego rzetelna debata, badania dopiero się rozwijają, odczuwalny jest brak rodzimej literatury przedmiotu. Mamy tu do czynienia z ewidentną luką, którą znakomicie wypełnia swoim opracowaniem doktor Hanna Schreiber.
[...] Na bardzo wysoką ocenę zasługuje strona pisarska dzieła. Autorka z godną podziwu sprawnością łączy konieczność posługiwania się precyzyjnym językiem przedmiotu z komunikatywnością przekazu ("literackością" w najlepszym tego słowa znaczeniu). Świetnie radzi sobie z hermetyczną terminologią wojskową.
Z recenzji gen. dyw. prof. dr. hab. Bolesława Balcerowicza

Przedstawiona praca jest ze wszech miar na czasie. Antropologowie coraz częściej zapraszani są jako znawcy problematyki kultury i lokalnych społeczności przez wojskowych do współpracy w "zarządzaniu" kontrolowanymi terenami. Zjawisko to domaga się opisu i interpretacji, której Autorka właśnie się podejmuje. Na gruncie polskim jest to pierwsza tego typu praca zakrojona na taką skalę i tak wnikliwie rozpatrująca zagadnienie. Nowatorskość przedsięwzięcia polega także na jego interdyscyplinarności. Politologia (stosunki międzynarodowe) łączy się z antropologią kulturową i innymi pokrewnymi dyscyplinami w rodzaju kulturoznawstwa i socjologii. Nieuchronnie ociera się także o studia skupione na działaniu organizacji, w szczególności militarnych.
Z recenzji prof. dr. hab. Michała Buchowskiego

Hanna Schreiber – doktor nauk humanistycznych (2012). Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UW (2005) oraz, w ramach Kolegium Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych UW, Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych (2006) i Wydziału Historycznego (2010). Wykłada w Instytucie Stosunków Międzynarodowych UW. Laureatka stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców (2012–2015). Kierownik studiów podyplomowych „Komunikacja Międzykulturowa w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego”, prowadzonych wspólnie przez Uniwersytet Warszawski i Akademię Obrony Narodowej.