Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500. T. III: Wspólnota rzeczy: sztuka niderlandzka i północnoeuropejska 1380–1520

Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500 to synteza kultury artystycznej ważnego regionu dawnej Europy. Tom trzeci proponuje nową interpretację sztuki niderlandzkiej i północnoeuropejskiej XV wieku. Przedstawia ją jako konglomerat przedmiotów-rzeczy działających na odbiorcę w określony – materialny i przestrzenny – sposób. Analizuje przedmioty o skali makro, narzucającej widzowi ruch, i te utrzymane w mikroskali, skłaniającej do manipulowania nimi.

Omawia m.in. przedmioty wymuszające ich obchodzenie, jak figury i świeczniki wiszące w przestrzeni, oraz dzieła przenośne, ruchome i poruszane, składane i otwierane, zasłaniane i odsłaniane w ustalonej reżyserii działań: wielkoformatowe poliptyki ołtarzowe, a także maleńkie dyptyczki i tryptyczki, wielkie tapiserie i małe książeczki, wyjmowane do okazjonalnej prezentacji drobne wyroby złotnicze, przeznaczone do układania w ciągi i serie obrazki, ryciny i karty do gry, rozwierane wieloetapowo guzy medytacyjne, figury o składanych członkach, automaty, zegary i aparaty, cykle obrazowe narzucające określony tryb ich odczytywania, narracyjne historie wymuszające imaginacyjną podróż-pielgrzymkę. Zainspirowany antyantropocentryczną koncepcją „powrotu do rzeczy” (B. Latour, A. Gell i in.), autor poszukuje w późnośredniowiecznych obiektach sztuki „sprawczości rzeczy”, czyli wywoływania określonych zachowań liturgicznych, dewocyjnych, propagandowo-politycznych czy też ustanawiających status społeczny właściciela przedmiotu, które współtworzyły niegdyś sieć kultury materialnej i duchowej.

Pierwszy tom traktuje o sztuce i kulturze burgundzkiej na dworze książęcym w Dijon oraz w miastach Flandrii i Brabancji. Tom drugi omawia niderlandzkie malarstwo tablicowe z lat 1430–1500 – od Jana van Eycka po Jheronimusa Boscha. Ukazuje pierwotne funkcje obrazów i ich przesłania religijne, śledzi procedury techniczne oraz strategie warsztatowe i komercyjne malarzy, ujawnia stereotypy i mity, narosłe wokół twórczości tych mistrzów.

*********

Art of Burgundy and the Netherlands 1380–1500. Volumen III: Community of things: Netherlandish and North European art 1380–1520

This volume offers a new interpretation of the Netherlandish and North European art of 15th century, presenting it as a mix of objects-things that affect the receiver in a defined – material and spatial – way. It analyzes the objects of macroscale that impose the movement on the viewer, and the ones of microscale that encourage to manipulate themselves. The author searches for the „agency of things”, i.e. for evoking defined behaviours – liturgical, devotional, propaganda-political or establishing the social status of the object owner – that once contributed to the network of material and spiritual culture.

Third of three volumes presenting the synthesis of the artistic culture in an important region of old Europe, written by the expert on the subject. The series can be read as a thorough analysis for the specialists, as a coursebook for the students and as an interesting book for the wider public.

Keywords: art of Burgundy, art of Netherlands, North European art.

Prof. dr hab. Antoni Ziemba – historyk sztuki, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego i kurator Muzeum Narodowego w Warszawie, zajmuje się sztuką niderlandzką i niemiecką XV–XVI oraz holenderską XVII wieku. Autor książek: Nowe Dzieci Izraela. Stary Testament w kulturze holenderskiej XVII wieku (2000), Iluzja a realizm. Gra z widzem w sztuce holenderskiej 1580–1660 (2005), 3-tomowej serii Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500 (2008, 2011, 2015). Współautor Galerii Sztuki Średniowiecznej oraz Galerii Sztuki Dawnej w Muzeum Narodowym w Warszawie, w którym stworzył wiele wystaw.