Między Wschodem a Zachodem. Prawosławie i unia. Tom XI

Autorzy przedstawiają ruską kulturę ziem Rzeczypospolitej – zarówno prawosławną, jak i unicką – w dynamicznym związku z kulturą polsko-łacińską oraz z procesami zachodzącymi w prawosławiu po upadku imperium bizantyńskiego i w obliczu rosnącej potęgi Moskwy. Nie zrywając więzi duchowej i artystycznej z pozostałą częścią kultury prawosławnej, rozwijającej się na obszarze państw moskiewskiego, tureckiego, weneckiego, austriackiego i na ziemiach rumuńskich, Rusini – obywatele I Rzeczypospolitej – potrafili twórczo wykorzystać zaistniałe możliwości rozwoju, przy jednoczesnym dochowaniu wierności tradycji wschodniochrześcijańskiej.

Dzięki temu kultura cerkiewnosłowiańska i ruska stanowi nieodłączną część wspólnego dziedzictwa wielonarodowego państwa polsko-litewskiego, ale także niezwykle urozmaica i wzbogaca kulturę Europy Środkowej i Wschodniej oraz całego obszaru bizantyńsko-słowiańskiego. W przypadku wielu zagadnień ustalenia badawcze wskazują na potrzebę zmiany dominującego postrzegania kultury ruskiej w kategoriach odmienności i kwestionują zasadność pojęcia bariery cywilizacyjnej nie tylko w odniesieniu do kultury unickiej, lecz także do tradycyjnej kultury prawosławnej.

12-tomowa seria monografii „Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości” przedstawia dziedzictwo kulturowe XV-XVIII wieku jako integralną, lecz oryginalną część kultury europejskiej. Celem badawczym jest rozpoznanie dróg i form obustronnej transmisji wartości estetycznych, politycznych i religijnych oraz ukazanie w szerokim, multilateralnym kontekście porównawczym oryginalnej struktury aksjologicznej kultury polskiej epok dawnych. Teksty kultury są badane w perspektywie wewnętrznej jako zapisy aktów ukierunkowanych na rozumienie wartości, a w perspektywie zewnętrznej jako wypowiedzi włączające się w europejskie dyskusje literacko-estetyczne, polityczne, religijne. W intensywnym dialogu kultura Rzeczypospolitej przejawia nie tylko chłonność na nowe idee, lecz także kreatywność i dynamikę działania na obszarze Europy.

******

Culture of the First Polish Republic Series. Between the East and the West. The Orthodox Church and the Union

The authors present the Russian culture of the First Polish Republic – both Orthodox and Uniate – in a dynamic relationship with the Polish–Latin culture and the processes taking place in the Orthodox Church after the fall of the Byzantine Empire, and in the face of the growing power of Moscow. They do not perceive the Russian culture as different and question legitimacy of the civilization barrier concept. This culture, as part of the heritage of the multinational Polish-Lithuanian state, enriches the culture of Central and Eastern Europe and the entire Byzantine-Slavic area.

Keywords: Orthodox Church in the First Polish Republic, Uniate Church, Basilian monks, Orthodox Church art., Russian culture, languages in the First Polish Republic.