O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras w walce o byt

Książka ta jest pierwszym nowoczesnym polskim wydaniem słynnego dzieła Karola Darwina, odtwarzającym kanoniczną wersję O powstawaniu gatunków z 1859 roku (publikowany dotąd polski przekład z XIX wieku został wykonany na podstawie szóstej edycji z 1872 roku, uznawanej obecnie za wersję zawierającą zbyt wiele zmian o charakterze doraźnych polemik).

Czytelnik ma zatem okazję przekonać się, jak brzmi tekst, który wywarł tak ogromny wpływ na naszą cywilizację oraz kulturę i który do dzisiaj w rozmaitych środowiskach osób, z reguły nieznających go z bezpośredniej lektury, wywołuje gorące spory. Jednocześnie czytelnik będzie mógł poznać fascynującą osobowość Darwina, jego niezwykłą dociekliwość, pracowitość i pomysłowość w planowaniu oraz prowadzeniu niezliczonych obserwacji i doświadczeń.

Warto przy tym zauważyć, że dzieło to ujawnia pisarski talent Darwina, dla którego świat przyrody jest nie tylko przedmiotem zainteresowania uczonego, lecz także pretekstem do tworzenia prozy o godnych uwagi walorach literackich. Bo czyż nie zapadają głęboko w pamięć obrazy, takie jak ten: "Jakież to frapujące, kiedy przyglądając się gęsto zarośniętemu zboczu, pokrytemu mnóstwem roślin różnych gatunków, z ptakami śpiewającymi wśród krzewów, z rozmaitymi owadami unoszącymi się w powietrzu i robakami pełzającymi wskroś wilgotnej gleby, zdamy sobie sprawę, że te przedziwnie złożone formy, tak bardzo różniące się między sobą i uzależnione od siebie w sposób tak skomplikowany, wszystkie one są wynikiem praw, które nadal działają wokół nas".

Niniejsze wydanie zawiera obszerny komentarz pióra profesora Januarego Weinera z Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezentujący oryginalną myśl Darwina na tle współczesnej wiedzy o ewolucji. W licznych przypisach przedstawiono również sylwetki cytowanych przez Darwina autorów oraz wielkiej grupy badaczy amatorów, których doniesienia wykorzystywał on w pracy nad swoją teorią.

******

On the Origin of Species

The first modern Polish edition of Charles Darwin’s famous work, reconstructing the canonical version of 1859. The reader will be able to get acquainted with the text which has exerted a huge impact on our civilization and culture, and which still to this day inspires heated debates in various circles. The publication contains an extensive scholarly commentary by Prof.. January Weiner from the Jagiellonian University.

Keywords: theory of evolution, natural selection principle, struggle for life, variation, species, varieties, crossbreeding, hybrids, fitness.

Karol Darwin (1809–1882) – brytyjski przyrodnik i geolog, twórca teorii ewolucji, zgodnie z którą wszystkie gatunki pochodzą od wcześniejszych form, autor publikacji, w których przedstawił argumenty na poparcie swej tezy.

Darwin uważał, że rozgałęziony schemat ewolucji wynika z procesu, który nazwał doborem naturalnym. Prawdziwość teorii ewolucji została zaakceptowana przez wielu naukowców przyrodników i dużą część społeczeństwa już za życia Darwina; jednak dopiero po pojawieniu się współczesnej syntezy ewolucji (którą opracowano w okresie od początku lat 30. do końca lat 50. XX wieku) naukowcy powszechnie zgodzili się, że dobór naturalny jest podstawowym mechanizmem ewolucji, a sam proces ciągłych zmian, z których wyłaniają się nowe jakości, niezaprzeczalnym faktem. W swojej zmodyfikowanej formie odkrycia naukowe Darwina są teorią unifikującą nauki o życiu i wyjaśniającą różnorodność biologiczną.

Zainteresowania naukowe Darwina sprawiły, że porzucił on studia w dziedzinie medycyny, w której początkowo kształcił się na Uniwersytecie Edynburskim, i przyłączył się do badań nad bezkręgowcami morskimi. Późniejsze studia na Uniwersytecie w Cambridge wzbudziły w nim fascynację naukami przyrodniczymi. W czasie 5-letniej podróży na statku HMS Beagle rozwinął też swoją wiedzę geologiczną i zebrał materiały do badań geologicznych. Jego obserwacje i teorie potwierdzały uniformitarystyczne poglądy Charlesa Lyella, a publikacja dziennika z podróży spotkała się z żywym zainteresowaniem czytelników. Zaintrygowany problemami geograficznego rozmieszczenia okazów dzikiej przyrody i skamieniałości, które zebrał podczas podróży, Darwin badał zmiany, jakim ulegały gatunki, i w 1838 roku stworzył teorię doboru naturalnego. Chociaż z wieloma przyrodnikami wymieniał poglądy na temat swoich teorii, dużo czasu poświęcał własnym badaniom, w których koncentrował się na geologii. Swoją teorię spisał w 1858 roku, gdy Alfred Russel Wallace przesłał mu swoją pracę, w której przedstawił poglądy bardzo podobne do jego własnych. Skłoniło go to do szybkiego opublikowania z Wallacem wspólnej pracy dotyczącej ich teorii pt. On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection (O skłonności gatunków do tworzenia odmian oraz o utrwalaniu się gatunków drogą doboru naturalnego).

W swej książce O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego (1859) Darwin tłumaczył zróżnicowanie występujące w naturze ewolucyjnym dziedziczeniem modyfikacji. Natomiast w dziele The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (O pochodzeniu człowieka i doborze w odniesieniu do płci), której ciągiem dalszym była książka The Expression of the Emotions in Man and Animals (O wyrażaniu emocji u człowieka i zwierząt), badał ewolucję człowieka i dobór płciowy. Szereg książek poświęcił też badaniom nad roślinami, a w swej ostatniej pracy badał dżdżownice i ich wpływ na glebę.

W uznaniu jego wybitnych osiągnięć Darwinowi po śmierci urządzono państwowy pogrzeb, jako jednemu z pięciu Brytyjczyków w XIX wieku nienależących do rodziny królewskiej. Pochowano go w Opactwie Westminsterskim, obok Johna Herschela i Isaaca Newtona.