Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe

Prezentowana monografia stanowi pierwszą w polskiej historiografii próbę całościowego omówienia pożarów i ich następstw w Rzeczpospolitej Obojga Narodów od XVI do XVIII wieku. Opierając się na bardzo zróżnicowanych i rozproszonych źródłach rękopiśmiennych i drukowanych oraz starszej i nowszej literaturze przedmiotu, Andrzej Karpiński omawia kolejno: przyczyny wczesnonowożytnych miejskich pożarów (wojna, podpalenie, wyładowania atmosferyczne, nieostrożne obchodzenie się z ogniem), ich liczbę, rozmiary, czas trwania i częstotliwość, największe klęski ognia w wybranych kilkunastu wielkich i średnich ośrodkach miejskich, wreszcie – skutki demograficzne, ekonomiczne, społeczne, urbanistyczno-architektoniczne i polityczne pożóg. Elżbieta Nowosielska opisuje rozwój ówczesnego ustawodawstwa przeciwpożarowego oraz próby zabezpieczenia się i gaszenia XVI-XVIII-wiecznych pożarów. Rozprawę opatrzono obszerną bibliografią, licznymi szczegółowymi zestawieniami i tabelami, ilustracjami, streszczeniem anglojęzycznym oraz indeksami.

Monografia razem z katalogiem Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog (WUW, Warszawa 2020), w którym opisano blisko 5000 klęsk ognia, stanowią pierwsze kompleksowe opracowanie zagadnienia pożarów w nowożytnej Polsce.

******

Fires in the Towns of the Kingdom of Poland in the 16th to 18th Centuries and Their Economic, Social and Cultural Consequences

The monograph discusses the causes for early modern urban fires (wars, arson, lightning discharges, human carelessness), their number, extent, duration and frequency. It also refers to the biggest fire disasters in a dozen or so big and middle towns, their demographic, economic, social, political and architectural consequences as well as to fire safety regulations and attempts to prevent and extinguish fires.

Keywords: fires, the First Commonwealth, the Polish Crown, the Grand Duchy of Lithuania, natural disasters, early modern era.

Baza materiałowa opracowania jest doprawdy imponująca. Autorzy co prawda narzekają na brak precyzji źródeł, na ich niekiedy niedostępność czy brak zachowania, ale to, co udało się zgromadzić, budzi respekt. Kwerenda objęła archiwa i biblioteki polskie, litewskie, białoruskie i ukraińskie i była niezmiernie pracochłonna, gdyż informacje o pożarach i walce z ogniem przechowały się w źródłach bardzo różnej proweniencji. Warto podkreślić obfite wykorzystanie rozmaitych utworów literatury pięknej, okazuje się, że pożary i ich zwalczanie są bardzo »literackim« tematem w piśmiennictwie.
Z recenzji prof. Wojciecha Iwańczaka