Prawda i fałsz w nauce i sztuce

Autorzy podejmują refleksję nad prawdą i fałszem w nauce i sztuce. Przypisują prawdzie status nieredukowalnego punktu odniesienia – tak w próbach dotarcia do elementarnej wiedzy o świecie, jak i w poszukiwaniach metod i środków artystycznych niezbędnych do osiągnięcia tego celu.

Zaprezentowane tu wielopoziomowe i wieloaspektowe badania, prowadzone z wykorzystaniem materiałów pochodzących z różnych epok i różnych kultur, wyraźnie dowodzą, że prawda i fałsz stanowią podstawę wszelkiego rodzaju ludzkich motywacji, wyborów, decyzji i zachowań. Jednocześnie ujawniają, że każda próba ekstrapolacji wyników poszukiwań szczegółowych na poziom uogólnienia o ambicjach uniwersalizujących – przez sam fakt ich dyskursywizacji – albo podporządkowuje prowadzone rozważania regułom logiki formalnej, albo sytuuje je poza prawdą i fałszem.

******

Truth and Falsehood in Science and the Arts

The authors discuss truth and falsehood in science and the arts. They view truth as an irreducible point of reference, both in striving for elementary knowledge about the world and in seeking methods and artistic means of achieving this goal. The multilevel and multiple-aspect research presented here, conducted on material from different periods and different cultures, shows very clearly that truth and falsehood lie at the foundation of all human motivation, choices, decisions, and behaviors. At the same time, however, it reveals that every bid to extrapolate the results of detailed studies into generalizations aimed at universalization – by the very fact of their discursivation – either subjects the discussion to the rules of formal logic or situates it outside the realm of truth and falsehood.

Keywords: truth, falsehood, science, art, subjectivity, forgery.

Zobacz wersję angielską tej książki »

Prof. dr hab. Ewa Kosowska – profesor nauk humanistycznych, dr hab., filolog i kulturoznawca. Od 2003 roku jest członkiem Komitetu Nauk o Kulturze Polskiej Akademii Nauk. W latach 2013–2017 była prezesem Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Członek Rady Naukowej Akademii »Artes Liberales«. Pracuje w Instytucie Nauk o Kulturze na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. W latach 1992–2016 kierowała Zakładem Teorii i Historii Kultury. Zajmuje się problemami z tego obszaru, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości wykorzystywania tekstu literackiego w badaniach antropologiczno-kulturowych. Autorka, współautorka i redaktor naukowy kilkunastu książek oraz licznych artykułów naukowych (zob. http://inksi.us.edu.pl/struktura/pracownicy/ewa-kosowska/).

Prof. dr hab. Barbara Bokus – profesor nauk humanistycznych, dr hab., psycholog, psycholingwista. Pracuje na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzi badania dotyczące kompetencji komunikacyjnej człowieka. Kierownik Zakładu Psycholingwistyki (1993–2013) i Katedry Psychologii Poznawczej (2002–2019) na Wydziale Psychologii UW. Członek Komitetu Psychologii Polskiej Akademii Nauk. Współtwórczyni Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych (MISH) na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1994–2008 zastępca dyrektora Kolegium MISH UW. Współtwórczyni Programu Akademia »Artes Liberales« (AAL). Kierownik Międzyuczelnianego Programu Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich AAL. Członek Rady Konsultacyjnej International Pragmatics Association (IPrA). Autorka, współautorka i redaktor naukowy wielu książek i artykułów (zob. http://psych.uw.edu.pl/o-nas/pracownicy/prof-dr-hab-barbara-bokus/).

Baron-Milian Marta, https://orcid.org/0000-0002-5430-4339
Bezcenna nieużyteczna. Ekonomie i prawdy poezji
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.129-148

Wilczyński Karol, https://orcid.org/0000-0002-9847-2924
Dlaczego filozofia jest zła dla duszy? Komentarz do krytyki filozofów Al-Gazalego
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.46-62

Rogalski Michał, https://orcid.org/0000-0001-8225-7026
Figura niezaangażowanego badacza. Prawda i prawdopodobieństwo w badaniu myśli religijnej
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.162-172

Izabella Zatorska, http://orcid.org/0000-0003-2048-4033
Iluzja i prawda w teatrze od baroku po romantyzm
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.70-89

Chantry Maria, https://orcid.org/0000-0002-1920-6848
Jeden tylko poeta nigdy nie kłamie… Maciej Kazimierz Sarbiewski o przywileju poetów
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.63-69

Smurzyńska Adrianna, https://orcid.org/0000-0001-9926-576X
Kiedy symulacja pozwala na adekwatne przypisywanie innym stanów mentalnych?
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.217-226

Zawisza Rafał, https://orcid.org/
Marańskie matactwa Hanny Arendt a prawda jej kryptoteologii
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.173-192

Przemysław Piwowarczyk, https://orcid.org/0000-0002-5812-6672
Mechanizmy mistyfikacji i demistyfikacji w nauce na przykładzie sporu o autentyczność tzw. Ewangelii żony Jezusa
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.35-45

Prof. dr hab. Jerzy Axer, http://orcid.org/0000-0001-9588-7940
Między nauką, sztuką i fałszerstwem. Przypadek łacińskiej krytyki tekstu
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.20-34

Barska Joanna, https://orcid.org/0000-0003-3758-6116
Muzyka a prawda. Ilustracyjność w kontekście estetyki muzyki
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.227-238

Żymełka-Pietrzak Anna, https://orcid.org/0000-0003-1474-2358
Nie naga, lecz nosząca „suknię na sukni”. Metafora prawdy u Johanna Georga Hamanna
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.116-128

Maciej Junkiert, https://orcid.org/
Polska historia literatury jako miejsce pamięci
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.263-273

Ewa Kosowska, https://orcid.org/
Barbara Bokus, https://orcid.org/0000-0002-3048-0055
Poza prawdą i fałszem
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.7-19

Tomczok Paweł, https://orcid.org/0000-0003-3618-4844
Prawda i fałsz lustra. Podmiotowość – odzwierciedlenie – praktyka
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.149-161

Kałowski Piotr, https://orcid.org/0000-0001-9588-3923
Prawda i fałsz w narracjach: teoria dialogowego Ja w psychoterapii
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.193-209

Anna Milanowicz, https://orcid.org/0000-0003-2833-9084
Prawda i nieprawda w ironii
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.210-216

Kutnik Jan, https://orcid.org/0000-0002-4476-7161
Prawda miejsca a prawda ekspozycji – „analiza przypadku” na przykładzie Państwowego Muzeum na Majdanku
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.274-292

Słodkowski Piotr, https://orcid.org/
Prawda obrazu, prawda materii. Robert Rauschenberg, Henryk Streng i historia sztuki
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.256-262

Chęćka Anna, https://orcid.org/0000-0002-9340-7672
Prawda ucieleśniona w muzyce
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.251-255

Kolinek-Siechowicz Karolina, https://orcid.org/0000-0003-3939-5276
Prawda w muzyce – czy jest czego szukać? Rozważania w kontekście nurtu wykonawstwa historycznego
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.239-250

Adam Grzeliński, https://orcid.org/
Prawdziwość sądów estetycznych. George’a Santayany polemika z tradycją
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.101-115

Wojciech Sajkowski, https://orcid.org/0000-0002-8585-4149
Uczciwość jako cecha człowieka nieucywilizowanego we francuskim obrazie Słowian Południowych na przełomie XVIII i XIX wieku
https://doi.org/10.31338/uw.9788323542223.pp.90-100