Światło. Drugi przyczynek do badań interdyscyplinarnych

Publikacja stanowi drugi krok na drodze do transdyscyplinowego ujęcia zjawiska i problemu światła. Takie ujęcie gwarantują autorki i autorzy poszczególnych rozdziałów, reprezentujący różne dyscypliny naukowe, takie jak teatrologia, architektura, estetyka, metafizyka, fenomenologia, mistyka, teologia i biblistyka. Na gruncie tych dyscyplin podejmują oni refleksję nad światłem, która jest tak złożona, jak trudny jest sam problem.

Refleksja nad pojęciem światła pociąga za sobą różne porządki: bytowy (metafizyczny) i poznawczy (epistemiczny). W porządku bytowym jej przedmiot stanowią natura i istota światła, w porządku poznawczym zaś – to, co się nam jawi jako świecące, świetliste, co się nam jawi jako światłość, blask, rozbłysk, bądź też to, co się nam jawi jako mądrość, wiedza lub błyskotliwa idea – słowem: fenomen. Refleksja nad pojęciem światła implikuje ponadto relacje: realne i transcendentalne. Światło jest bowiem z natury relacyjne. Co się tyczy relacji realnych, to konstytuują one światło nie tylko jako osobliwy byt fizyczny – falowy czy korpuskularny, lecz także jako byt intencjonalny, to znaczy jako akt intelektu, przede wszystkim zaś wiedzę. Oczywiste jest wszelako, że wiedza nie zaistniałaby w intelekcie bez realnych relacji transcendentalnych, te zaś są konieczne w porządku tak bytowym, jak poznawczym. W porządku bytowym konstytuują one bytowość bytu, do nich należy przede wszystkim relacja akt–możność, w porządku poznawczym zaś są to relacje wynikające z natury intelektu oraz ze sposobu jego aktywności, a mam tu na myśli relacje logiczne i (meta)semantyczne, spośród których relacja byt–intelekt jest relacją zdecydowanie najbardziej fundamentalną […]. Uwzględnienie relacji transcendentalnych w refleksji nad pojęciem światła jest zasadne nie tylko ze względu na wzmiankowane wyżej porządki, lecz także z uwagi na logiczne struktury orzekania i wnioskowania, to jest podstawy indukcji (zupełnej), dedukcji (sylogizmu) czy też wnioskowania z analogii. Struktury orzekania i wnioskowania w ramach indukcji, dedukcji czy analogii, lecz także wszelkie nieformalne struktury „pospolitego” stwierdzania czegokolwiek nie mogłyby bowiem zaistnieć w intelekcie indywiduum z pominięciem przesłanek, pojęć, kategorii i/lub definicji, których konstrukcja bez (uwzględnienia) relacji transcendentalnych nie byłaby po prostu możliwa.
Ze Wstępu

******

The Light. The Second Contribution to the Transdisciplinary Approach

The publication is the second step on the journey to the transdisciplinary approach to the phenomenon and problem of light. Such an approach is guaranteed by the authors of the individual chapters, who represent various scientific disciplines, such as theatre studies, architecture, aesthetics, metaphysics, phenomenology, mysticism, theology, and biblical studies. On the basis of these disciplines they reflect on light, which is a problem as complex as it is difficult.

Keywords: light, metaphysics of light, light of reason, light of Absolute, God, phenomenon of light, symbol of light, physics of light, Christian mysticism, contemplation, cognition, emergence, theatre lighting design, theatre light, theatre sign

Zobacz inne publikacje w serii: Forum Semantyczne »

Książka ma charakter interdyscyplinarny, łączy teksty o dość rozbieżnej tematyce i metodologii mimo ujęcia ich pod wspólnym mianownikiem światła. Pojęcie to jest w poszczególnych studiach rozumiane na różne sposoby: od skrajnie metaforycznego po dość dosłowny, dający się precyzyjnie zdefiniować. Ta cecha książki jest jej zaletą, ale też wadą. Zaletą, dlatego że przez nieoczywiste zestawienia jest inspirująca, a jej lektura nie nuży. Niemniej związki między poszczególnymi tekstami są dość luźne. Taki jest jednak los podobnych książek, które starają się podchodzić do pewnych pojęć czy zjawisk w sposób możliwie pełny, zwłaszcza w przypadku, gdy przedmiot jest bardzo złożony i z założenia możliwie szeroko rozumiany.
Książka jest przedsięwzięciem oryginalnym na tle literatury polskiej, poza oczywiście poprzedzającym ją tomem. Może liczyć na dość szeroki krąg czytelników, także poza środowiskiem czysto akademickim. Mimo uwag wyrażających pewną rezerwę całość oceniam jako przedsięwzięcie udane, a przez nieoczywistość skojarzeń ze światłem – inspirujące do przemyśleń.
Prof. dr hab. Mikołaj Olszewski

W toczącej się odwiecznie swoistej grze między światłem i ciemnością, grze na wiele sposobów interpretowanej i zarazem współkształtującej ludzki świat, wyróżnia się mnogość różnych sytuacji, w których uczestniczy człowiek, z mniejszą lub większą intensywnością doświadczając ich jako stanów doniosłych egzystencjalnie i aksjologicznie. Uformowane kulturowo – m.in. w języku literatury pięknej, w wyobraźni religijnej, w malarstwie, w refleksji filozoficznej – interpretacje zjawisk luministyczno-optycznych, a wśród nich (jako źródłowych dla tych zjawisk) światła i opozycyjnej względem niego ciemności, są silnie nasycone treściami symbolicznymi i wykazują mocny potencjał metaforyczny. Ten potencjał porównań luministyczno-optycznych odwołujących się do kulturowo przetwarzanych doznań zmysłowych pozwala komunikatywnie obrazować subtelności złożonych (i bywa, że dość enigmatycznych) doświadczeń egzystencjalnych wraz z towarzyszącymi im pytaniami o sens i bezsens ludzkiego istnienia
Prof. UŚ dr hab. Marek Rembierz