Meddah – turecki teatr jednego aktora. Spotkanie tradycji kultury ustnej z kulturą widowiskową

W świecie kultury muzułmańskiej, gdzie teatr nie zdołał wytyczyć sobie niezależnego miejsca wśród dziedzin sztuki, to właśnie ustność / oralność zrekompensowała jego brak wśród sztuk performatywnych.

Turecki meddah rozwinął się pomiędzy wiekiem XI a XIX z formy opowiadacza w epicki teatr jednego aktora, pozostając w zgodzie z zasadami życia koczowniczego. Włączając elementy tradycji środkowoazjatyckiego szamana, starotureckiego pieśniarza epickiego ozan i arabskiego maddaha oraz tradycję perskiego opowiadacza Księgi królewskiej. Szahname, przyjął także środki teatralne i dramatyczne.

Jako forma artystyczna łączy sztukę opowiadania z ludowym teatrem tradycyjnym. Zaadoptowana w formie „widowiska narracyjnego” sztuka opowiadania zyskała uznaną pozycję na współczesnych scenach teatrów offowych, sprawdzając się z sukcesem w projektach międzykulturowych i interdyscyplinarnych. W kontekście omawianych tradycji ustnych kręgów kultur ałtajskiego i Bliskiego Wschodu potencjał performatywny sztuki opowiadania stanowi dla współczesnych artystów źródło inspiracji, oferując wzór modelu interaktywnego, równouprawniającego widza i artystę.

******

Meddah – Turkish Theatre of One Actor. The Meeting of Oral Tradition and Performance Culture

The monograph explores performative potential of narrative art in oral traditions of Altai and Middle Eastern culture. Turkish meddah inspires contemporary artists, offering an active model, equal for both the artist and the audience. As an artistic form it developed between the 11th and 19th century. It unites epic theatre of one actor with the elements of tradition of a nomadic narrator, Central Asian shaman, epic singer ozan, Arabic maddah and the Persian tradition of the narrator of The Shahnameh.

Keywords: theatre of one actor, Meddah, performative art, Turkish theatre between the 11th and 19th century.

Zobacz inne książki z serii: Communicare – historia i kultura »

(…) to niezwykle interesująca monografia, traktująca o zjawisku głęboko zakorzenionym w kulturze Bliskiego Wschodu i Azji Centralnej – nie tylko wśród ludów tureckojęzycznych, ale także irańskich i w świecie arabskim. Stąd wysoko oceniam zarówno wybór tematu jako takiego, jak i uwzględnienie w analizowanym materiale nie tylko elementów tureckich, ale także wywodzących się z innych wyżej wymienionych kultur muzułmańskich.
Z recenzji prof. Marka Dziekana

(…) przenikliwość spostrzeżeń dotyczących perfomatywnego wymiaru badanego zjawiska jest (przynajmniej po części) pochodną Jej [autorki] osobistych doświadczeń opowiadaczki. Te zdają się kształtować także klarowną kompozycję Jej książki, która kieruje się zasadą „lejka”, tzn. stopniowo zawęża perspektywę (od ogółu do szczegółu), a także język – żywy, przystępny, nieobarczony naukowym żargonem, powodujący, że chce się pod Jej przewodnictwem zapuszczać w nieznane dla siebie terytorium.
Z recenzji prof. Grzegorza Ziółkowskiego

Agnieszka Aysen Kaim – orientalistka tureckiego pochodzenia, badaczka i publicystka, tłumaczka języka tureckiego, opowiadaczka i wiceprezeska Stowarzyszenia „Grupa Studnia O.”, zajmującego się badaniem i praktyką sztuki opowiadania i literaturą ustną. Członkini Rady Wykonawczej Europejskiej Federacji Sztuki Opowiadania FEST, asystentka w IS PAN. Autorka książki Bahar znaczy Wiosna (Wydawnictwo Poławiacze Pereł 2015) – III Nagroda Polskiej Sekcji IBBY – Książka Roku 2016 w kategorii literackiej.