Niech się pan nie wyteatrza! Auschwitz w twórczości Mariana Pankowskiego

Autorka podąża tropem Mariana Pankowskiego piszącego historię Auschwitz postrzeganą jako „irracjonalne jasełka”, prywatną, nieoficjalną, obsceniczną, skupioną na cielesnym detalu, głodną zmysłowych doświadczeń, pamiętaną przez dźwięki, smaki, zapachy.

Tytuł książki jest zaczerpnięty z dramatu Chrabąszcze. „Niech się pan nie wyteatrza!” – mówi Dziennikarz, reprezentujący oficjalną wersję pamięci zbiorowej, do pojawiającej się znikąd zjawy Andrzeja, emanacji przeszłości, wnoszącej na scenę całą ambiwalencję i skomplikowanie naszej historii. Wszystko, co w niej uwiera, rodzi dyskomfort, co w owej oficjalnej narracji się nie mieści, co próbujemy stłumić, zatuszować, wymazać. Ale teatr – zdaje się mówić Pankowski – z jego wywrotowym potencjałem, zapomnieć nam nie pozwoli. Oficjalny rytuał upamiętnienia zmieni w groteskowy karnawał. Wyzwoli to, co stłumione. W imię Nocy i Mowy. W imię ciała i śmiechu, historii i pamięci pisanych małymi literami.

******

Stop being so dramatic! Auschwitz in the works of Marian Pankowski

The author analyses and interprets selected prose and dramatic works of Marian Pankowski in reference to areas of contemporary humanities: Holocaust studies, trauma studies, gender studies, memory studies and animal studies. She draws attention to Pankowski’s concentration camp experience. The author addresses themes most often explored in Pankowski’s works: the Holocaust, the writer’s attitude toward the body and corporeality, his obscene aesthetics and his Gombrowicz-like distance toward the national myths.

Keywords: Pankowski, Holocaust, extermination, Auschwitz, Jews, Holocaust studies, gender studies.

Książka Agaty Chałupnik jest […] propozycją kulturoznawczej lektury Pankowskiego, nowego naświetlenia jego twórczych strategii poprzez odniesienie wybranych tekstów do – skrupulatnie i kompetentnie opisanych – obszarów współczesnej humanistyki. I to obszarów „gorących”, aktualnych, właśnie teraz dyskutowanych. Szczególnie ważne jest umieszczenie tych analiz w ramie teatru – autorka wykorzystuje wywrotowy potencjał tego medium i jego ścisły związek z pamięcią zbiorową (to na scenie powracają – obleczone w ciała – postacie z przeszłości), dzięki czemu dokonywać się tu mogą egzorcyzmy i procesy odpominania dalekie od oficjalnych rytuałów upamiętniania (na czym szczególnie zależało Pankowskiemu).
Z recenzji dr hab. Ewy Guderian-Czaplińskiej, prof.. UAM

[…] Marian Pankowski jest niewątpliwie autorem ciekawym, wartym opisywania i zapewne – mimo ograniczeń tej prozy wynikających z łatwych do rozpoznania, silnych wpływów – jeszcze do końca nieopisanym. […] antymitotwórczy język Pankowskiego umieszcza go poza kanonem tekstów o Zagładzie i obozach koncentracyjnych, a fakt, że był więziony, zmniejsza niebezpieczeństwo fałszywej reprezentacji. […]. Poszczególne rozdziały inspirowane są wybranymi tekstami, które autorka omawia, „starając się podążać za inspirującymi [ją] wątkami”.
Z recenzji dr hab.. Jagody Hernik Spalińskiej, prof. IS PAN

Dr Agata Chałupnik – teatrolożka, kulturoznawczyni, krytyczka teatralna, absolwentka wiedzy o teatrze w Akademii Teatralnej w Warszawie i studiów doktoranckich w IKP UW, gdzie pracuje. Autorka książki Sztandar ze spódnicy. Zapolska i Nałkowska o kobiecym doświadczeniu ciała (Oficyna Wydawnicza Errata, 2004). Współautorka podręczników Antropologia widowisk (WUW, 2005, 2010), Antropologia ciała (WUW, 2008) i monografii Obyczaje polskie. Wiek XX w krótkich hasłach (W.A.B., 2008) oraz Szpakowska. Outsiderka (Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2013), współredaktorka serii Dromena oraz Poetyka kulturowa teatru. Uczestniczka feministycznego projektu „HyPaTia. Kobieca Historia Polskiego Teatru”. Ostatnio zajmuje się historią kobiet w polskim teatrze oraz teatrem jako medium pamięci.